November 2014 - Devendra Patel

In Uncategorized

બોલિવૂડ મરાઠા ઈતિહાસની સુપ્રસિદ્ધ પ્રણયકથા ‘બાજીરાવ મસ્તાની’પર ફિલ્મ બનાવી રહી છે. પ્રિયંકા ચોપડા મસ્તાનીનો રોલ અદા કરશે. મરાઠા ઈતિહાસમાં દરબારી નર્તકી મસ્તાની અને બાજીરાવ પેશવાની પ્રણય કથા હૃદયંગમ છે.

બાજીરાવ એક પ્રભાવશાળી અને તેજસ્વી વ્યક્તિત્વ ધરાવતા શિવાજી પછીની મહત્ત્વપૂર્ણ પ્રતિભા હતા. તેઓ એક શક્તિશાળી યોદ્ધા અને કુશળ રાજનીતિજ્ઞા પણ હતા. હૃદયથી કોમળ અને ઉદાર પણ હતા. કથાની શરૂઆત છત્રસાલથી શરૂ થાય છે. છત્રસાલ એક બહાદુર નેતા હતા. ઔરંગઝેબ જ્યારે હિંદુ મંદિરો તોડતો હતો ત્યારે હિંદુ ધર્મ અને બુંદેલોની રક્ષા માટે લોકોએ છત્રસાલને રાજાના સ્વરૂપમાં સ્વીકાર કર્યો. એ કારણે છત્રસાલ મોગલોનો મોટો શત્રુ બની ગયો. મોગલો સાથે સંઘર્ષ દરમિયાન તે જ્યારે મુશ્કેલીમાં આવી ગયો ત્યારે એણેે બાજીરાવ પેશવાની મદદ માંગી. બાજીરાવની સમયસરની મદદના કારણે છત્રસાલ વિજયી થયો અને મોગલોએ ભાગવું પડયું.

બાજીરાવના આ ઉપકારનો બદલો વાળવા છત્રસાલે એક ખૂબસૂરત દરબારી નર્તકી બાજીરાવને ભેટ ધરી. એનું નામ મસ્તાની હતું. તે અત્યંત સ્વરૂપવાન અને ગુણિયલ પણ હતી. તે હિન્દુ પિતા તથા મુસલમાન માતાનું સંતાન હતી. નૃત્ય અને સંગીત ઉપરાંત તેનામાં અન્ય દુર્લભ ખૂબીઓ હતી. શિષ્ટાચારમાં એટલી કુશળ હતી કે કોઈ પણ પુરુષ તેનો દાસ બની જતો. સદ્નસીબે તે બાજીરાવ પેશવાના પ્રેમની આરાધ્ય દેવી બની ગઈ. બાજીરાવ પેશવા તેના પ્રેમપાશમાં બંધાઈ ગયા.

બાજીરાવ મસ્તાનીના પ્રેમમાં એટલા બધા ડૂબી ગયા કે, હવે રાજ્યના કારોબારમાં તેમનું મન જ લાગતું નહોતું. તેઓ મસ્તાનીના સાનિધ્યમાં માંસ- મદિરા તથા એશ-આરામમાં જ ડૂબેલા રહેવા લાગ્યા. લોકોને પણ આ વાતનો હવે ખ્યાલ આવી ગયો. મસ્તાની પ્રત્યેની તેમની આસક્તિના કારમે તેમનો યશ-ર્કીિત પણ ધૂમિલ થવા લાગી. મસ્તાનીની વેશભૂષા વાતચીત અને રહેણીકરણી હિંદુ સ્ત્રી જેવી હતી અને એક પતિ-ભક્ત સ્ત્રીની જેમ તે બાજીરાવની સેવા કરતી.

બાજીરાવ અગાઉથી જ પરિણીત હતા. તેમની વિવાહિત પત્ની કાશીબાઈ એક સમજદાર સ્ત્રી હતી. એણે મસ્તાની સાથે દ્વેષ કરવાના બદલે સખી જેવો વ્યવહાર રાખ્યો. એની એક માત્ર ઈચ્છા બાજીરાવને ખુશ રાખવાની હતી. પતિની ખુશી માટે એણે મસ્તાની સાથે એક બહેન જેવો સંબંધ રાખ્યો.

કેટલાક સમય બાદ કાશીબાઈ અને મસ્તાની એ બંનેને બાજીરાવથી પુત્રરત્ન પેદા થયા. કાશીબાઈના પુત્રનું નામ રાઘોબા અને મસ્તાનીના પુત્રનું નામ શમશેર બહાદુર રાખવામાં આવ્યું. શરૂઆતમાં તો બધું ઠીક રહ્યું, પરંતુ પાછળથી કેટલીક મુશ્કેલીઓ ઊભી થઈ. રાઘોબાનો ઉપનયન સંસ્કાર થયો, પરંતુ શમશેર બહાદુરને એ અધિકારથી વંચિત રાખવામાં આવ્યો. બાજીરાવને પણ આ ના ગમ્યું. તેમણે ક્રોધ કરી પંડિતો અને બ્રાહ્મણોને સખ્ત ઠપકો આપ્યો. પરંતુ હિંદુ ધર્મના ઠેકેદારો ટસથી મસ ના થયા અને શમશેર બહાદુરને હિંદુ સંસ્કાર વિધિથી વંચિત રહેવું પડયું.

આ ઘટનાની બાજીરાવના દિલોદિમાગ પર ભારે અસર થઈ. તેઓ ફરી એકવાર રાજકાજમાં અરુચિ રાખવા લાગ્યા. એકવાર દુશ્મનો નજીક આવી ગયાના સમાચાર મળ્યા છતાં તેમણે યુદ્ધમાં જવા ઈન્કાર કરી દીધો. મંત્રીઓે અને દરબારીઓએ વિચાર્યું કે આ બધી શિથિલતાઓનું કારણ એકમાત્ર મસ્તાની જ છે. એનાથી બાજીરાવને છુટકારો અપાવવા યોજનાઓ વિચારવામાં આવી.

બાજીરાવને સમજાવીને યુદ્ધમાં મોકલવામાં આવ્યા. પૂનાની મધ્યમાં એક કિલ્લો હતો જે તૂટેલો- ફૂટેલો હતો. મંત્રીઓ બાજીરાવ અને મસ્તાનીને અલગ કરવાના પ્રયત્નમાં અસફળ રહ્યા, ત્યારે તેમણે બાજીરાવની ગેરહાજરીમાં મસ્તાનીનું અપહરણ કરી પૂનાના આ કિલ્લામાં કેદ કરી દીધી. મંત્રીઓએ અને લોકોએ આ પગલું રાજ્યના હિતમાં લીધું હતું, પરંતુ તેની અસર પ્રેમી-યુગલ પર પડી. યુદ્ધમાં વિજયી થઈ બાજીરાવ પાછા આવ્યા ત્યારે તેમણે મસ્તાનીને ના જોઈ. તપાસ કરતા બાજીરાવને ખબર પડી ગઈ કે મસ્તાનીને તેમની ગેરહાજરીમાં હરણ કરી અન્યત્ર કેદ કરવામાં આવી છે. આ જાણ થતાં જ બાજીરાવ બીમાર પડી ગયા.

બાજીરાવ હવે પથારીવશ હતા, પરંતુ ધર્મના રક્ષકોને તેમની હાલતની પણ કોઈ ચિંતા નહોતી. એથી ઊલટું તેમનો ઈલાજ કરાવવાના બહાને દૂરના કોઈ એકાંત સ્થળે લઈ ગયા. બાજીરાવની હાલત હવે વધુ ને વધુ બગડવા લાગી. પતિના કથળેલા સ્વાસ્થ્યની ખબર પડતાં જ તેમની પત્ની કાશીબાઈ બાજીરાવ પાસે ગઈ. પતિની હાલત જોઈ તે વિક્ષુબ્ધ થઈ ગઈ. બાજીરાવ અર્ધબેહોશ હતા. પથારીમાંથી ઊભા થઈ શકે તેમ નહોતા. કાંઈક બોલ બોલ કરતા હતા. તેમણે સંપૂર્ણ ભાન નહોતું. તંદ્રાવસ્થામાં તેઓ કાશીબાઈને મસ્તાની સમજી બેઠા. કાશીબાઈને ‘મસ્તાની’ કહી બોલાવવા લાગ્યા.

કાશીબાઈ પણ દુઃખી થઈ ગઈ. તે સમજી ગઈ કે આ હાલતમાં પણ તેમના હૃદયમાં મસ્તાની જ વસેલી છે. તેમનું હૃદય ચીરચીર થઈ ગયું. તેમને ખ્યાલ આવી ગયો કે મસ્તાનીના વિરહમાં જ પતિની આવી હાલત થઈ છે, પરંતુ હવે પરિસ્થિતિ ગંભીર હતી. તે લાચાર હતી. તે કાંઈ કરી શકે તેમ નહોતી. પ્રેયસીના વિરહનો આઘાત એટલો ઊંડો હતો કે બાજીરાવે ‘મસ્તાની’ની યાદમાં જ કાયમ માટે આંખો મીંચી દીધી. અલબત્ત, બધી જ વેદના સહન કરીને પણ પત્ની કાશીબાઈ અંતિમ શ્વાસ સુધી પતિની સેવા કરતી રહી. એ વખતે એમનો પુત્ર પણ એમની સાથે હતો. પતિના અંતિમ સંસ્કાર કરી કાશીબાઈ લાંબી તીર્થયાત્રા પર ચાલી ગઈ.

આ તરફ પૂનાના કિલ્લામાં કેદ મસ્તાનીની હાલત પણ એટલી જ ખરાબ હતી. બાજીરાવની ગંભીર હાલતના સમાચાર જાણ્યા હતા તે દિવસથી જ તે કેદખાનામાંથી ભાગીને બાજીરાવ પાસે પહોંચી જવા માગતી હતી જેથી તે તેના પ્રિયતમને બીમારીમાં મદદ કરી શકે. એણે એના પહેરેદારને ફોડી નાંખ્યા. બહાર નીકળ્યા બાદ ખૂબ ધન આપવાનો વાયદો કરી એણે એક તેજ ઘોડો પ્રાપ્ત કરી લીધો. એ છલાંગ મારી ઘોડા પર સવાર થઈ ગઈ. એ માહિતીના આધારે બાજીરાવને જે એકાંત સ્થળે રાખ્યા હતા ત્યાં પહોંચી ગઈ પરંતુ ત્યાં પહોંચતાં જ ખબર પડી કે તે ત્યાં પહોંચે તે પહેલાં જ બાજીરાવનો સ્વર્ગવાસ થઈ ચૂક્યો હતો.

બાજીરાવને અંત સમયમાં ચિકંદના જંગલોમાં રાખવામાં આવ્યા હતા. ચિકંદના જંગલમાં જ પ્રિયતમના મૃત્યુના સમાચાર સાંભળી મસ્તાની ભાંગી પડી. તે ધ્રૂસકે ને ધ્રૂસકે રડી પડી, પણ એનું રુદન સાંભળનારું કોઈ જ નહોતું. તે પ્રિયતમના વિરહથી આમેય અશક્ત થઈ ગઈ હતી. વળી લાંબી યાત્રાના કારણે જબરદસ્ત થાકી ગઈ હતી. પ્રિયતમના મોતનો આઘાત તે સહન ના કરી શકી અને જંગલમાં જ ભોંય પટકાઈ. થોડી જ વારમાં તે ત્યાં જ મૃત્યુ પામી.

અને આ રીતે બાજીરાવ અને મસ્તાનીની અનુપમ પ્રણય કથાનો અંત આવી ગયો. મસ્તાનીના મૃતદેહને પૂનાથી ૨૦ માઈલ પૂર્વ તરફ પાપલ નામના એક ગામ ખાતે લાવવામાં આવ્યો. અહીં તેને દફનાવવામાં આવી. આ સ્થળે બનેલી એક નાનકડી મજાર અહીંથી આવતાજતા લોકોને મસ્તાનીની યાદ અપાવતી રહે છે.

– દેવેન્દ્ર પટેલ

www.devendrapatel.in

હું મુખ્યમંત્રીની પત્ની છું પરંતુ નોકરી નહીં છોડું

In કભી કભી

અમૃતા ફડણવીસ-મહારાષ્ટ્રના નવા વરાયેલા મુખ્યમંત્રી દેવેન્દ્ર ફડણવીસનાં પત્ની છે અને એ રીતે તેઓ મહારાષ્ટ્ર રાજ્યનાં ‘ફર્સ્ટ લેડી’ છે. દેશની અને દુનિયાની રાજનીતિ-પબ્લિક લાઈફમાં પતિની સાથે પત્નીનો અને પત્નીની સાથે પતિનો પણ એક રોલ હોય છે. અમેરિકાના પ્રેસિડેન્ટનાં પત્ની જાહેરજીવનમાં એટલું જ મહત્ત્વ ધરાવે છે જેટલું તેમના પતિ. પ્રેસિડેન્ટ કેનેડીનાં પત્ની જેક્વિલીન કેનેડી, પ્રેસિડેન્ટ રેગનનાં પત્ની નેન્સી રેગન, પ્રેસિડેન્ટ બુશનાં પત્ની બાર્બરા બુશ, પ્રેસિડેન્ટ ક્લિન્ટનનાં પત્ની હિલેરી ક્લિન્ટન અને પ્રેસિડેન્ટ બરાક ઓબામાનાં પત્ની મિશેલ ઓબામાનું જાહેરજીવનમાં એક વિશેષ સ્થાન રહ્યું છે. ભારતના રાષ્ટ્રપિતા ગાંધીજીનાં પત્ની કસ્તુરબા જિંદગીપર્યંત બાપુની છાયા બનીને રહ્યાં અને અનેક સત્યાગ્રહોમાં ભાગ લીધો. એ સિવાયના એમના સમકાલીન નેતાઓની પત્નીઓ જાહેરજીવનથી ઓઝલ રહી. હા, વર્ષો બાદ લાલુ પ્રસાદે તેમનાં પત્ની રબડીદેવીને જાહેરજીવનમાં સ્થાન અપાવ્યું. એવા થોડાક અપવાદોને બાદ કરતાં મોટાભાગના નેતાઓ પત્નીઓને આગળ લાવવાની બાબતમાં શરમાતા રહ્યા.

હા, તો હવે અમૃતા ફડણવીસની વાત. અમૃતાના ટેલિવિઝન ઇન્ટરવ્યૂ જોયા પછી લાગ્યું કે, અમૃતા અત્યંત સંસ્કારી પરિવારમાંથી આવતાં નિરાભિમાની મહિલા છે. તેમના ચહેરા પરથી સતત સ્મિત ટપક્યા કરે છે. સત્તાનું કોઈ ગુમાન નથી, તોછડાઈ નથી.

અમૃતા ફડણવીસ નોકરી કરતાં મહિલા છે. તેઓ નાગપુરની ‘એક્સિસ બેંક’માં નોકરી કરે છે. પતિ મુખ્યમંત્રી બનતા દેવેન્દ્ર ફડણવીસ તો મુંબઈમાં ‘વર્ષા’ બંગલોમાં રહેવા ગયા છે. મુંબઈના મુખ્યમંત્રીનો બંગલો ‘વર્ષા’ બંગલો તરીકે ઓળખાય છે. પતિ મુખ્યમંત્રી બન્યા પછી અમૃતા ફડણવીસ નોકરી છોડવાનાં નથી. એના બદલે તેઓ નાગપુરથી મુંબઈની ટ્રાન્સફર જ માગશે. અમૃતા ફડણવીસ ‘એક્સિસ બેંક’માં એસોસિયેટેડ વાઈસ પ્રેસિડેન્ટ છે અને નાગપુરની પ્રીમિયમ બેંકનાં વડાં છે. પતિના મુખ્યમંત્રી બન્યા બાદ પણ જો અમૃતા નોકરી નહીં છોડે તો દેશની રાજનીતિમાં એક નવી જ મિસાલ હશે. પતિ કે પત્ની મુખ્યમંત્રી બની જાય પછી આખા પરિવાર માટે રાજનીતિ જ એક ધંધો બની જતો હોય છે ત્યારે એક મુખ્યમંત્રીની પત્ની નોકરી ચાલુ રાખવાનું પસંદ કરશે તો રાજનીતિમાં પડેલા બીજા અનેક લોકો માટે તેઓ ઉદાહરણરૂપ બનશે.

મહારાષ્ટ્રના પહેલા મુખ્યમંત્રી યશવંતરાવ ચવ્હાણનાં પત્ની વેણુતાઈથી માંડીને છેલ્લા મુખ્યમંત્રી પૃથ્વીરાજ ચૌહાણનાં પત્ની સત્યશીલા એ બધાં જ ગૃહિણીઓ હતાં. અગાઉના મુખ્યમંત્રી અશોક ચૌહાણનાં પત્ની અમિતાતાઈ આ વખતે મહારાષ્ટ્ર વિધાનસભામાં પહેલી જ વાર ચૂંટાયાં છે અને તેઓ તેમની રાજકીય કારકિર્દીની શરૂઆત કરશે. એ અગાઉના મહારાષ્ટ્રના પૂર્વ મુખ્યમંત્રી વસંતદાદા પાટિલનાં પત્ની શાલિનીતાઈ પાટિલ રાજનીતિમાં સક્રિય રહ્યાં અને પતિની ઇચ્છાની વિરુદ્ધ જઈ મંત્રી પણ બન્યાં હતાં, પરંતુ આ બધામાં ઘરનું બારણું ઓળંગી કોઈપણ મુખ્યમંત્રીની પત્નીએ નોકરી કરી નથી.

અમૃતા ફડણવીસ કહે છે : “મારા પતિ દેવેન્દ્ર જ ચાહે છે કે, હું નોકરી ચાલુ રાખું. મને અહીં સુધી પહોંચાડવામાં તેમણે ઘણી મહેનત કરી છે. મને લાગે છે કે, દરેક મહિલાએ આર્િથક બાબતોમાં સક્ષમ અને સ્વાવલંબી હોવું જોઈએ. હું ભલે મુખ્યમંત્રીની પત્ની છું, પરંતુ નોકરી નહીં છોડું. હું હંમેશાં કામ કરતી રહીશ, કારણ કે બૌદ્ધિક વિકાસ માટે કામ કરવું જરૂરી છે. મારી નોકરી જ મારી ઓળખનો એક હિસ્સો છે, જેને હું મારાથી અલગ કરી શકું નહીં.”

તેઓ કહે છે : “અગર કોઈ કારણસર મારી નાગપુરથી મુંબઈ ટ્રાન્સફર નહીં થાય તો હું નાગપુરની બ્રાન્ચમાં જ કામ કરતી રહીશ અને એ રીતે હું મારા પતિના મતક્ષેત્ર પર નજર પણ રાખતી રહીશ.”

અમૃતા અને દેવેન્દ્ર ફડણવીસનાં લગ્ન ૨૦૦૬માં થયાં હતાં. તેમને એક નાનકડી પાંચ વર્ષની દીકરી પણ છે. નાનકડી દીકરી પણ સ્કૂલમાં ભાષણ કરી શકે છે. અમૃતાના પિતા નાગપુરમાં ડોક્ટર છે. કેટલાંક વર્ષો પહેલાંના દિવસોને યાદ કરતાં અમૃતા કહે છે : “એ દિવસોમાં હું અમૃતા રાનડે હતી. અમે પહેલી જ વાર એક મિત્રના ઘરે મળ્યા ત્યારે હું બહુ જ ગભરાયેલી હતી. કોઈએ મને કહ્યું કે, તેઓ એક રાજકારણી છે. પોલિટિશિયનનું નામ જ મને ભય પેદા કરતું હતું. આજથી નવ વર્ષ પહેલાં અમે મળ્યા ત્યારે મેં દેવેન્દ્ર ફડણવીસને જોઈ મારી ઓળખ આપતાં કહ્યું હતું : “હા, સર ! આઈ એમ અમૃતા રાનડે !” તેમણે બે હાથ જોડી મને નમસ્કાર કર્યાં હતાં.”

અમૃતા કહે છે : “એ પછી હું કાયમ તેમને ‘સર’ કહેતી રહી. લગ્ન બાદ એમને ‘સર’ કહેવાનું છોડતાં અને ‘દેવેન’ કહેવાનું શરૂ કરતાં મને લાંબો સમય લાગ્યો હતો. મારી જેમ તેઓ પણ પોતાની જાતને બહુ અભિવ્યક્ત કરતા નથી. મેં કેવાં વસ્ત્રો પહેર્યાં છે અને હું કેવી લાગું છે તથા હું કેવું કામ કરું છું તે પર તેમણે ભાગ્યે જ કોઈ અભિપ્રાય આપ્યો હશે. શાયદ આપ્યો જ નથી. તેઓ ઘણી બધી વાતો માત્ર આંખોથી જ અભિવ્યક્ત કરી દે છે અને તેમની આંખોના ભાવને હું સમજી જાઉં છું.”

તેઓ કહે છે : “મારી અને એમની પહેલી મીટિંગ એક મિત્રના ઘરે થઈ હતી. અમારાં લગ્ન સામાજિક રીતે ગોઠવાયેલાં લગ્ન છે. અમારાં બંનેની મમ્મીઓની ઇચ્છા હતી કે, અમે બંને એકબીજાને મળીએ. અમે મળતા પહેલાં પરંપરા મુજબ મારે સાડી પહેરવાની જરૂર નથી અને મહારાષ્ટ્રીયન રીતરિવાજ મુજબ સાડી પહેરીને મારે તેમને પૌંઆ અને ચા આપવા જવાની જરૂર નથી એ વાત મેં દેવેનને અગાઉથી જ જણાવી હતી. ખુશીની વાત એ હતી કે, તેમને પણ એવા રીતરિવાજમાં કોઈ રસ નહોતો. મને યાદ છે કે,તેઓ તેમના મતવિસ્તારમાંથી સીધા જ એક મંદિરે જઈ આવ્યા હતા. તેમના કપાળ પર લાલ તિલક કરેલું હતું. સાચું કહું ? મેં તેમના ચહેરા પર એક પ્રકારના ખૂબ જ શાંત ભાવ નિહાળ્યા. તેમનું સ્મિત શ્રદ્ધા જન્માવે તેવું અને સાચુકલું હતું. પરંતુ એ પહેલી મુલાકાતમાં અમે કોઈ જ નિર્ણય ના લીધો. તે પછી બીજી અનેકવાર અમે મળ્યા. અનેક વાતો થઈ. ચર્ચાઓ થઈ. અમારી ભાવિ કારકિર્દી અંગે પણ વાત થઈ અને તે પછી જ અમે બંને એકબીજા સાથે લગ્ન કરવા સંમત થયાં.”

અમૃતા કહે છે : “હું દેવેનને મળી તે પહેલાં પોલિટિશિયનો માટે મારી પર સારી છાપ નહોતી. હું રાજનીતિને સારી બાબત માનતી નહોતી, પરંતુ દેવેનના પરિવારમાં આવ્યા બાદ મને લાગ્યું કે, તેઓ પોતાના મતવિસ્તાર અને તેના લોકો પ્રત્યે જબરદસ્ત સર્મિપત છે. મતવિસ્તારના લોકો સાથે તેમનો ભારે લગાવ છે. સૌથી મોટી વાત એ છે કે, તેઓ એકદમ ‘ડાઉન ટુ અર્થ’- નિરાભિમાની છે.”

અમૃતા ફડણવીસ કહે છે : “તેમણે મને પહેલાંથી જ કહી દીધું હતું કે, તેઓ લગ્ન બાદ પણ જાહેરજીવનમાં અત્યંત વ્યસ્ત રહેશે. હું એમની જવાબદારી સમજું છું અને મેં કદી તેમના સમયની માગણી કરી નથી. હા, મને ખબર છે કે, મને જ્યારે પણ તેમની જરૂર હશે ત્યારે તેઓ મારા માટે ઉપલબ્ધ હશે જ અને હું તેમના માટે.”

તેઓ કહે છે : “ચૂંટણીનાં પરિણામોના દિવસે પણ હું થોડી મિનિટો માટે જ એમને મળી શકી હતી અને તે પણ એ વખતે જ્યારે તેઓ નાગપુરમાં એક ખુલ્લી જીપમાં ઊભા હતા અને લોકોથી ઘેરાયેલા હતા.”

અમૃતા ફડણવીસ શાસ્ત્રીય ગીતોની ગાયિકા પણ છે. કોઈવાર પત્નીનાં ગીતોને શાંતિથી સાંભળે છે અને માણે પણ છે. અમૃતા ફડણવીસ સેન્ટ જોસેફ કોન્વેન્ટમાં અભ્યાસ કર્યા બાદ નાગપુરની જીએસ કોલેજ ઓફ કોમર્સ દ્વારા ગ્રેજ્યુએશન કરેલું છે. તે પછી પૂનાની સિમ્બોઈસીસ કોલેજ દ્વારા એમબીએ કરેલું છે. અમૃતા કહે છે : “મને અને મારી દીકરીને અહેસાસ છે કે, દેવેન્દ્રની જિંદગી સમાજના લોકો માટે છે તેથી અમે તેમની પાસે બહુ સમયની અપેક્ષા રાખતાં નથી.”

કેવી ઊંચી સમજણ !

– દેવેન્દ્ર પટેલ

આપણા નેતાઓનો ‘ધંધો’ શું છે તે તમે જાણો છો ?

In ચીની કમ

જોતમે લોકસભાની ચૂંટણી લડવી હોય તો પોતાના વિવરણમાં તમારે તમારો વ્યવસાય દર્શાવવાનો હોય છે. જો તમે અભિનેતા છો અને વ્યવસાયમાં ‘અભિનય’ લખો તો બરાબર છે, ટેલર હોવ ને દરજીકામ લખો તો બરાબર છે, વેપારી હોવ ને વેપાર-ધંધો લખો તો બરાબર છે, પણ કાંઈ જ ના કરતાં હોવ તો ?

કોઈ વાંધો નહીં.

રાજનીતિમાં પ્રવેશ્યા પછી આપણા નેતાઓએ લોકસભામાં પ્રવેશ મેળવ્યા પછી તેમના વિવરણમાં શું લખ્યું છે તે જાણી લો.

અડવાણી પત્રકાર છે

જાણવા જેવી વાત એ છે કે, વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી વ્યવસાયથી સામાજિક કાર્યકર્તા છે. અખિલ ભારતીય કોંગ્રેસનાં અધ્યક્ષા સોનિયા ગાંધી રાજનૈતિક અને સામાજિક કાર્યકર્તા છે. કોંગ્રેસના ઉપાધ્યક્ષ રાહુલ ગાંધી રણનીતિક સલાહકાર છે. રાહુલ ગાંધીનાં કાકી મેનકા ગાંધી વ્યવસાયથી લેખિકા છે. સૌથી વધુ જાણવા જેવી વાત એ છે કે, લાલકૃષ્ણ અડવાણી વ્યવસાયે પત્રકાર છે. તેમણે સાંસદ તરીકેના વિવરણમાં પોતાનો વ્યવસાય પત્રકાર બતાવ્યો છે. એ વાત સાચી કે, ઘણાં વર્ષો પહેલાં તેમણે પત્રકારત્વ કર્યું હશે. જનસંઘના જમાનામાં અને તે પછી ભારતીય જનતા પાર્ટીના ઉદય વખતે અટલ બિહારી વાજપેયી અને એલ. કે. અડવાણીએ ભાજપાના સ્તંભ તરીકે કામ કર્યું અને પક્ષની પ્રેસનોટ્સ તેઓ રૂબરૂ અખબારોની કચેરીએ આપવા જતા હતા. પત્રકારત્વ છોડીને પણ રાજનીતિમાં આવ્યા છે તેમાં રાજીવ શુક્લા, એમ. જે. અકબર અને આશુતોષ જાણીતા છે. રાજીવ શુક્લા તો કોંગ્રેસમાં બરાબર ગોઠવાયેલા છે અને એક હિન્દી ન્યૂઝ ચેનલ પણ ચલાવે છે, પણ ટી.વી. ન્યૂઝ ચેનલ છોડીને આમઆદમી પાર્ટીમાં ગયેલા આશુતોષ ભરાઈ પડયા હોય તેમ લાગે છે. એમ. જે. અકબર ભાજપામાં જોડાયા બાદ ટી.વી. પત્રકારોના ઘણા અણિયારા પ્રશ્નોનો જવાબ આપતાં દ્વિધા અનુભવે છે. અરુણ શૌરી પણ પત્રકારત્વ છોડીને રાજનીતિમાં આવેલા છે, પરંતુ મોદી મંત્રીમંડળમાં સામેલ થવાની તેમની ઇચ્છા નરેન્દ્રભાઈએ પૂરી કરી નથી.

વ્યવસાય અને અભ્યાસ

ચાલો, ફરી આપણા નેતાઓના વ્યવસાયની વાત. ૧૬મી લોકસભામાં ચૂંટાઈને આવેલા સાંસદોના વ્યવસાયિક વિવરણમાં લોકસભાના અધ્યક્ષા સુમિત્રા મહાજને સ્નાતકોત્તર સુધીનો અભ્યાસ કર્યાે છે અને તેમનો વ્યવસાય વકીલ હોવાનું દર્શાવ્યું છે. વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ પણ સ્નાતકોત્તર સુધીનો અભ્યાસ કર્યો છે. તેઓ રાજનીતિશાસ્ત્ર સાથે એમ.એડ્. છે અને વ્યવસાય સામાજિક કાર્યકર્તા હોવાનું દર્શાવવામાં આવ્યું છે. ભાજપાના વરિષ્ઠ નેતા એલ. કે. અડવાણી પણ સ્નાતક છે. કોંગ્રેસનાં અધ્યક્ષા સોનિયા ગાંધીએ અંગ્રેજી અને ફ્રેન્ચ ભાષામાં ડિપ્લોમા કરેલો છે. ગુજરાતથી ઘણા કાર્યકર્તાઓ સોનિયા ગાંધીને મળવા જાય છે અને ભંગાર અંગ્રેજીમાં વાત કરવા કોશિશ કરે છે ત્યારે સોનિયા ગાંધી ધીમેથી કહે છે : “હિન્દી મેં બોલીયેે.” સોનિયા ગાંધી હિન્દી બરાબર જાણે છે અને બોલે પણ છે. કોંગ્રેસના ઉપાધ્યક્ષ રાહુલ ગાંધીએ કેમ્બ્રિજ વિશ્વવિદ્યાલયની ટ્રીનીટિ કોલેજ દ્વારા સ્નાતકોત્તર સુધીનો અભ્યાસ કરેલો છે. વ્યવસાયના ખાનામાં તેમણે ‘રણનીતિક સલાહકાર’ લખ્યું છે. તેમની મુશ્કેલી એ છે કે, તેઓ વ્યવસાયે રણનીતિક સલાહકાર કહે છે, પણ તેમણે જે સલાહકારો રાખ્યા છે તે ખોટા છે. ૨૦૧૪ની ચૂંટણીમાં કોંગ્રેસનું નામ ડૂબાડવામાં તેમના ખોટા સલાહકારોનો મોટો ફાળો છે.

મેનકા ‘લેખિકા’ !

કેન્દ્રીય મંત્રી મેનકા ગાંધીએ ઉચ્ચતર માધ્યમિક સ્તર સુધીનો અભ્યાસ કરેલો છે. એટલે કે તેઓ ગ્રેજ્યુએટ નથી. વ્યવસાયના ખાનામાં તેમણે લેખિકા લખ્યું છે. તેઓ લેખિકા છે એ સાચું. તેઓ શાકાહાર માટે અને વન્ય જીવોના રક્ષણ માટે ઝુંબેશ પણ ચલાવે છે તે પણ સાચું, પરંતુ ઇન્દિરા ગાંધીના નાના પુત્ર સંજય ગાંધીને પરણતાં પહેલાં મોડેલિંગ કરતાં હતાં અને એક ટેક્સટાઈલ મિલનાં વસ્ત્રોનાં મોડલ તરીકે દિલ્હી-મુંબઈ જેવા અનેક શહેરોમાં તેમની તસવીરોવાળાં ર્હોિંડગ્સ લાગેલાં હતાં. સંજય ગાંધી સાથે લગ્ન બાદ તેમણે મોડેલિંગ છોડી દીધું. ગાંધી પરિવારમાંથી અલગ થયા બાદ તેઓ ભાજપામાં ગયાં. પુત્ર વરુણને પણ ટિકિટ અપાવી, પણ પોતે મંત્રી બની ગયાં, પરંતુ પુત્રને મંત્રીપદ અપાવી શક્યાં નથી. વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીનું વંશવાદ વિરોધી સખત વલણ વરુણને નડી ગયું હોય તેમ લાગે છે.

શશી થરૂર

પૂર્વ કેન્દ્રીય મંત્રી શશી થરૂરે તેમનો વ્યવસાય ‘રાજનૈતિક’ દર્શાવ્યો છે. ભારતની રાજનીતિમાં આવતાં પહેલાં તેઓ સંયુક્ત રાષ્ટ્રસંઘ સાથે સંકળાયેલા હતા. તેઓ સુંદર અને અસ્ખલિત અંગ્રેજી બોલી શકે છે. સોશિયલ મીડિયા પર સૌથી વધુ લોકપ્રિય નેતાઓમાં તેમનું સ્થાન છે. એકમાત્ર તેમનાં પત્ની સુનંદા થરૂરના રહસ્યમય મોતના કારણે તેઓ બેકફૂટ પર આવી ગયા છે. બાકી, મળવાપાત્ર અને વાતચીત કરવામાં ગમે તેવું તેમનું વ્યક્તિત્વ છે. કેન્દ્રીય મંત્રી નીતિ ગડકરીએ પણ સ્નાતકોત્તર સુધીનો અભ્યાસ કરેલો છે. વ્યવસાયના ખાનામાં તેમણે ‘રાજનૈતિક અને સામાજિક કાર્યકર્તા’ એવું દર્શાવ્યું છે. દેશનાં વિદેશમંત્રી સુષ્મા સ્વરાજ ગ્રેજ્યુએટ છે. તેમનો વ્યવસાય વકીલાતનો હોવાનું દર્શાવવામાં આવ્યું છે. સુષ્મા સ્વરાજ ભાજપાનો એક સુંદર, નિર્મળ અને સુશીલ વ્યક્તિત્વ ધરાવતો ચહેરો છે. લોકસભામાં તેઓ વિપક્ષનાં નેતા હતાં ત્યારે પણ તેમણે કોઈપણ જાતની મર્યાદાનો ભંગ કર્યા વિના વિરોધ પક્ષનાં નેતા તરીકે અસરકારક ભૂમિકા અદા કરી હતી. તેમણે કદીયે ભાષા પરનો વિવેક ગુમાવ્યો નથી. ભાજપાના પૂર્વ પ્રમુખ, લખનૌના સાંસદ અને હાલના કેન્દ્રીય ગૃહમંત્રી રાજનાથસિંહે તેમના વ્યવસાયના ખાનામાં ‘શિક્ષક’ લખેલું છે.

મુરલી મનોહર જોષી

ચાલો હવે વડા પ્રધાન બનવાનું જેમનું સ્વપ્ન રોળાઈ ગયું તેવા બીજા એક નેતા મુરલી મનોહર જોષીની વાત. મુરલી મનોહર જોષીએ તેમના વિવરણમાં વ્યવસાયના ખાનામાં તેઓ ‘પ્રોફેસર’ હોવાનું જણાવ્યું છે. મુરલી મનોહર જોષીને વારાણસીથી ચૂંટણી લડવી હતી, પરંતુ નરેન્દ્ર મોદીએ તેમને કાનપુર મોકલી આપ્યા અને હવે તેમને સામાન્ય મંત્રીપદનાં પણ ફાંફાં છે. તેમણે વડા પ્રધાનપદ મેળવવાનો ઇરાદો ન રાખ્યો હોત તો નાનું સરખું મંત્રીપદ તો જરૂર મળત. એ જ રીતે લોકસભાની વેબસાઈટ પર હાજીપુરના સાંસદ અને કેન્દ્રીય મંત્રી રામવિલાસ પાસવાને વ્યવસાયમાં ‘સામાજિક કાર્યકર્તા’ લખ્યું છે. જ્યોતિરાદિત્ય સિંધિયાએ પણ વ્યવસાયમાં ‘સામાજિક કાર્યકર્તા’ લખ્યું છે. ભટીંડાના સાંસદ અને કેન્દ્રીય મંત્રી હરસિમરન કૌરે વ્યવસાયના ખાનામાં’રાજનૈતિક અને સામાજિક કાર્યકર્તા’ એમ લખ્યું છે.

ધંધો-ખેતી

સમાજવાદી પાર્ટીના પ્રમુખ મુલાયમસિંહ યાદવે તેમનો ધંધો ‘ખેતી’ દર્શાવ્યો છે. તેઓ ક્યારેય ખેતરમાં હળ હાંકવા ગયા છે કે કેમ તેની ખબર નથી. છીંદવાડાના સાંસદ કમલનાથે વ્યવસાયના ખાનામાં ‘સામાજિક કાર્યકર્તા’ લખ્યું છે. માધેપુરના સાંસદ પપ્પુ યાદવે તેમનો વ્યવસાય ખેતી દર્શાવ્યો છે. બારામતીના સાંસદ સુપ્રિયા સૂલેએ વ્યવસાયના ખાનામાં સામાજિક કાર્યકર્તા લખ્યું છે. મુંબઈનાં સાંસદ પૂનમ મહાજન અને અમૃતસરના સાંસદ કેપ્ટન અમરિન્દર સિંહ વ્યવસાયે કારોબારી છે. હરિદ્વારના સાંસદ રમેશ પોખરિયાલ વ્યવસાયે લેખક છે. ગઢવાલના સાંસદ ભુવનચંદ્ર ખંડૂરી વ્યવસાયે એન્જિનિયર છે.

– આ યાદીમાં કોઈ વૈજ્ઞાાનિક, કોઈ કેળવણીકાર, કોઈ તબીબ કે કોઈ અર્થશાસ્ત્રી જણાતા નથી. કોઈ ન્યૂક્લિયર સાયન્સીસ, કોઈ મેનેજમેન્ટ ગુરુ કે કોઈ લશ્કરી નિષ્ણાત પણ નથી. ડોન્ટ વરી, આપણા નેતાઓ બધા જ વિષયોમાં ‘માસ્ટર’ છે.

દેશની ૧૬મી લોકસભામાં ચૂંટાયેલા સાંસદોએ કયો વ્યવસાય દર્શાવ્યો છે?

દેશને મંત્રમુગ્ધ કરી દેનારા નહેરુની આ અદા પણ હતી

In ચીની કમ

ભારતના પ્રથમ વડા પ્રધાન જવાહરલાલ નહેરુની ૧૨૫મી જન્મજયંતી દેશભરમાં ઊજવવામાં આવી રહી છે. નહેરુ યુગ આજે રહ્યો નથી,પરંતુ ભારતની રાજનીતિના ઇતિહાસમાં નહેરુ એક કેરિશ્મેટિક પ્રતિભા હતા. નહેરુનાં પ્રવચનો સાંભળવા અને જોવા લોકો બળદગાડાં જોડી માઈલો દૂર સભા સ્થળે જતાં હતાં. ખુદ ગાંધીજી પણ નહેરુના વ્યક્તિત્વથી પ્રભાવિત હતા. લોર્ડ માઉન્ટ બેટનનાં પત્ની પણ નહેરુના પ્રેમમાં પડી ગયાં હતાં.તેઓ ભારતના સૌથી પહેલા અને અત્યાર સુધી સૌથી લાંબો શાસનકાળ ધરાવતા વડા પ્રધાન હતા.

ગાંધીજીના રાજકીય વારસદાર

સમૃદ્ધ ભારતીય બેરિસ્ટર અને રાજકારણી મોતીલાલ નહેરુના પુત્ર હોવાના નાતે નહેરુ પ્રમાણમાં ઘણી યુવાન વયે ઇન્ડિયન નેશનલ કોંગ્રેસની ડાબી પાંખના નેતા બની ગયા હતા. મહાત્મા ગાંધીના માર્ગદર્શન હેઠળ બ્રિટિશ સામ્રાજ્યમાંથી સંપૂર્ણ સ્વરાજની હિમાયત કરતા નહેરુ એક પ્રભાવશાળી અને ક્રાંતિકારી નેતા હતા. જે ધીમેધીમે કોંગ્રેસના પ્રમુખપદ સુધી પહોંચ્યા હતા. ભારતની લાંબી, સંઘર્ષપૂર્ણ સ્વતંત્રતા ચળવળમાં તેઓ એક ચાવીરૂપ,મહત્ત્વની વ્યક્તિ રહ્યા હતા અને ધીમેધીમે ગાંધીના રાજકીય વારસ તરીકે ઓળખાવા માંડયા હતા.

ભારત જ્યારે સ્વતંત્ર થયું ત્યારે ૧૫ ઓગસ્ટ, ૧૯૪૭ના નવી દિલ્હી ખાતે સહુ પ્રથમવાર સ્વતંત્ર ભારતનો ધ્વજ લહેરાવવાનું સન્માન એકમાત્ર નહેરુને પ્રાપ્ત થયું હતું. નહેરુની સંસદીય લોકશાહીના ગુણો, બિનસાંપ્રદાયિકતા અને ઉદારમતવાદ તરફનું વલણ અને તેની સાથે સાથે ગરીબ અને વંચિતો માટેની ચિંતાને પરિણામે આજે પણ ભારત પર જેનો પ્રભાવ છે એવી નીતિઓ ઘડવા તેઓ પ્રેરાયા. તેમને ‘આધુનિક ભારતના શિલ્પી’ તરીકે પણ સંબોધવામાં આવે છે.

કાશ્મીરી બ્રાહ્મણ

નહેરુનો જન્મ સ્વરૂપ રાણી અને બેરિસ્ટર મોતીલાલ નહેરુને ત્યાં સૌથી મોટા પુત્ર તરીકે ઉત્તરપ્રદેશ રાજ્યમાં આવેલા અલ્હાબાદ શહેરમાં થયો હતો. નહેરુ કુટુંબ મૂળે કાશ્મીરી બ્રાહ્મણ હતું. ઘણાં વર્ષો પહેલાં મોતીલાલ નહેરુ ત્યાંથી અલ્હાબાદ સ્થળાંતરિત થયા હતા અને ત્યાં પોતાની સફળ કાયદાકીય કારકિર્દી જમાવી હતી. નહેરુ અને તેમની બે બહેનો-વિજ્યાલક્ષ્મી અને ક્રિષ્નાનો ઉછેર એક વિશાળ બંગલા, આનંદભવનમાં થયો હતો અને વિશેષ કરીને અંગ્રેજી રીતભાત અનુસાર થયો હતો અને પાછળથી તેમને આવશ્યક ભારતીય રીતભાત શીખવવામાં આવી હતી. તેમને હિન્દી, સંસ્કૃત તથા ભારતીય સાહિત્ય પણ શીખવવામાં આવ્યું હતું. પોતાનો દીકરો ભારતીય સરકારી નોકરી માટે યોગ્યતા પ્રાપ્ત કરે તેવી તેમની ઇચ્છા હતી એટલે તેમણે જવાહરલાલને ઇંગ્લેન્ડની હેરો સ્કૂલમાં મોકલ્યા. ૧૯૦૭માં નહેરુએ કેમ્બ્રિજ માટે પ્રવેશ પરીક્ષા આપી અને કુદરતી વિજ્ઞાાન ભણવા માટે ટ્રિનિટી કોલેજમાં ગયા. પોતાની કેમ્બ્રિજની આ ટ્રાઈપોસમાં જવાહરલાલ દ્વિતીય ક્રમે ઉત્તીર્ણ થયા અને ૧૯૧૦માં સ્નાતક થયા. થોડા જ વખતમાં તેઓ પોતાનો વકીલાતનો ધંધો જમાવવા માટે ભારત પાછા ફર્યા.

ઉત્કૃષ્ટ લેખક

જો કે થોડા જ વખતમાં તેઓ રાજકારણમાં, ખાસ કરીને કોંગ્રેસની આગેવાની હેઠળ ભારતની સ્વતંત્રતા ચળવળમાં ડૂબી ગયા. ૧૯૧૯માં અમૃતસરના જલિયાંવાલા બાગમાં અંગ્રેજોએ વિરોધીઓની જે કતલેઆમ કરી તેનાથી રોષે ભરાયેલા નહેરુ સંપૂર્ણ રીતે સ્વતંત્ર ચળવળમાં જોડાઈ ગયા અને પોતાની બધી જ ઊર્જા તેમાં રેડવા માંડયા. શરૂઆતમાં જો કે પોતાના દીકરાના રાજકીય દૃષ્ટિકોણો બાબતે મોતીલાલને સંશય રહેતો, પરંતુ પછી તેઓ પણ ભારતની સ્વતંત્રતા માટે કોંગ્રેસે છેડેલા આ નવા પ્રયત્નોમાં જોડાઈ ગયા હતા. તેમણે પોતાના જીવન દરમિયાન કુલ નવ વર્ષ જેલવાસ વેઠવો પડયો. પોતાના જેલવાસ દરમિયાન નહેરુએ’ગ્લિમપ્સીઝ ઓફ વર્લ્ડ હિસ્ટ્રી’ (૧૯૩૪), પોતાની ‘આત્મકથા’ (૧૯૩૬) અને ‘ધ ડિસ્કવરી ઓફ ઇન્ડિયા’ (૧૯૪૬) લખ્યાં. ભારતની સ્વતંત્રતા ચળવળમાં તેમની વધતી જતી પ્રતિષ્ઠા ઉપરાંત આ પુસ્તકોએ તેમને એક ઉત્તમ લેખક તરીકેની નામના પણ રળી આપી. ૧૯૨૯માં પહેલી વાર લાહોર સત્ર વખતે તેમણે ગાંધીજીના માર્ગદર્શન હેઠળ ઇન્ડિયન નેશનલ કોંગ્રેસનું સુકાન સંભાળ્યું હતું.

એકાકિ જીવન

ફેબ્રુઆરી-૮, ૧૯૧૬માં તેઓએ કાશ્મીરી બ્રાહ્મણ કમલા કૌલ સાથે લગ્ન કર્યાં. તેમને એક દીકરી હતી ઇન્દિરા પ્રિયર્દિશની, જે પાછળથી ઇન્દિરા ગાંધી તરીકે જાણીતાં બન્યાં હતાં. કમલા નહેરુ પણ જાતે ભારતની સ્વતંત્રતા ચળવળના સક્રિય સહભાગી હતાં,પરંતુ ૧૯૩૬માં તેઓ ક્ષયરોગથી અવસાન પામ્યાં. ત્યારબાદ નહેરુએ બાકીનું જીવન એકલા જ વીતાવ્યું. જો કે ૧૯૪૬થી તેમની સાથે એડવિના માઉન્ટબેટન ભારતની વાઈસરાઈનનું નામ સાંકળતી અફવાઓ જરૂર સાંભળવા મળતી હતી. તેમના જીવનના ઉત્તરાર્ધમાં તેઓ ઘણા અંશે પોતાની દીકરી અને બહેન વિજ્યાલક્ષ્મી પંડિત પર આધારિત રહ્યા હતા. સ્વતંત્રતા પછીનાં વર્ષોમાં તેમની પોતાની અંગત કાળજી માટે અને તેમના અંગત કામકાજ સંભાળવા માટે તેઓ ઘણુંખરું પોતાની પુત્રી ઇન્દિરા પર આધાર રાખતા થયા હતા.

ચીનનું આક્રમણ

ભારતના ઉત્તર-પૂર્વ વિસ્તારમાં ચીનના અતિક્રમણથી ભારતની લશ્કરી નબળાઈ છતી થઈ ગઈ. ચીનનું લશ્કર છેક આસામ સુધી પહોંચી ગયું હતું. દેશના સંરક્ષણ પ્રત્યે અપૂરતા ધ્યાન અંગે તેમની સરકારની વ્યાપકપણે ટીકા થઈ અને નહેરુને દેશના સંરક્ષણ પ્રધાન ક્રિષ્ના મેનનને બરતરફ કરવાની અને યુ.એસ. લશ્કરની મદદ યાચવાની ફરજ પડી. આ તરફ નહેરુનું સ્વાસ્થ્ય એકધારું બગડતું ચાલ્યું અને તેમણે ૧૯૬૩ના ઘણા મહિના સ્વાસ્થ્ય પાછું મેળવવા માટે કાશ્મીરમાં ગાળવા પડયા. કેટલાક ઇતિહાસવિદોએ આટલી નાટકીય ઢબે તેમનું સ્વાસ્થ્ય કથળવા પાછળ ચીને ભારત પર આક્રમણ કર્યું એ બાબતનો આઘાત અને સંતાપ તથા વિશ્વાસઘાતની લાગણી જવાબદાર ગણાવી હતી. ૧૯૬૪ના મે મહિનામાં કાશ્મીરથી પાછા ફર્યા બાદ નહેરુને એક સ્ટ્રોક (રક્તજ મૂર્છા) અને પાછળથી હૃદયરોગનો હુમલો આવ્યા હતા. ૨૭ મે, ૧૯૬૪ના વહેલી સવારે તેમનું અવસાન થયું. દિલ્હીની ગલીઓ અને રસ્તા પર તેમ જ અંતિમ સંસ્કારના સ્થળ પર ઊમટી પડેલા હજારોના હજારો શોકગ્રસ્ત લોકોની હાજરીમાં યમુના નદીના કિનારે શાંતિવનમાં હિંદુ વિધિ મુજબ નહેરુના અંતિમ સંસ્કાર કરવામાં આવ્યા હતા.

બાળકોના ચાચા નહેરુ

જવાહરલાલ નહેરુએ આજીવન ભારતમાં એક દૃષ્ટાંતરૂપ સ્થાન ભોગવ્યું હતું અને વિશ્વભરમાં પણ પોતાના આદર્શવાદ અને મુત્સદ્દીપણા માટે વ્યાપક રીતે પ્રશંસાપાત્ર રહ્યા હતા. જીવનભર તેમણે આદરેલાં બાળકો અને યુવાનોના કલ્યાણ, શિક્ષણ અને વિકાસનાં કાર્યો તેમ જ ઉત્કટ પ્રેમની યાદમાં ભારતમાં તેમનો જન્મદિવસ ૧૪ નવેમ્બર બાળદિન તરીકે ઊજવાય છે. ભારતભરમાં બાળકો તેમને ચાચા નહેરુ તરીકે યાદ કરે છે. નહેરુ કોંગ્રેસની એક લોકપ્રિય છબી પણ છે. કોંગ્રેસના નેતાઓ અને કાર્યકર્તાઓ તેમની પહેરવેશની શૈલીનું ખાસ કરીને ગાંધી ટોપી અને તેમની રીતભાતનું ઘણીવાર અનુકરણ કરતાં જોવા મળે છે.અંગત રીતે નહેરુને શેરવાની પહેરવાનું પસંદ હતું અને આજે પણ ઉત્તર ભારતમાં તેને ઔપચારિક પહેરવેશ ગણવામાં આવે છે. તેમની ખાસ પ્રકારની ટોપીને તેમનું નામ આપવા ઉપરાંત અમુક પ્રકારના જેકેટ માટેની તેમની પસંદના માનમાં એ જેકેટને પણ નહેરુ જેકેટ નામ આપવામાં આવ્યું છે.

નહેરુ સ્મારકો

નહેરુની સ્મૃતિમાં ભારતભરમાં અનેક જાહેર સંસ્થાઓ / ઇન્સ્ટિટયૂટો અને સ્મારકો નહેરુના નામે કરવામાં આવ્યા છે. દિલ્હીની જવાહરલાલ નહેરુ યુનિર્વિસટી ભારતની સૌથી પ્રતિષ્ઠિત યુનિર્વિસટીઓમાંની એક છે. મુંબઈ નજીકનું જવાહરલાલ નહેરુ બંદર એક આધુનિક બંદર અને ગોદી છે જે ખૂબ મોટા કાર્ગો (માલસામાન) અને વહાણોની સારી એવી અવરજવર માટે ડિઝાઈન કરવામાં આવ્યું છે. દિલ્હીનું નહેરુનું રહેઠાણ હવે નહેરુ મેમોરિયલ મ્યુઝિયમ અને પુસ્તકાલય તરીકે જાળવવામાં આવ્યું છે. આનંદભવન અને સ્વરાજભવન ખાતેના નહેરુ પરિવારનાં ઘરોને પણ નહેરુ અને તેમના પરિવારના વારસાના સ્મારકરૂપે જાળવવામાં આવ્યા છે. અમેરિકન ફ્રેન્ડ્ઝ ર્સિવસ કમિટી (એએફએસસી) દ્વારા ૧૯૫૧માં તેમને ‘નોબલ શાંતિ પુરસ્કાર’ માટે નામાંકિત કરવામાં આવ્યા હતા.

ભારતમાં સરમુખત્યારશાહી કેમ ન આવી?

In રેડ રોઝ

રેડ રોઝ : દેવેન્દ્ર પટેલ

દેશની આઝાદીમાં ત્રણ વ્યક્તિઓનું પ્રદાન જ મહત્ત્વપૂર્ણ રહ્યું છે. ગાંધીજીએ દેશને આઝાદી અપાવી. સરદાર સાહેબે ૫૦૦થી વધુ રજવાડાંઓને એક કરી અખંડ ભારત બનાવ્યું અને જવાહરલાલ નહેરુએ દેશના લોકતંત્રના ઢાંચાને સ્થિર અને મજબૂત બનાવ્યો. બાપુ ‘મહાત્મા’ હતા. સરદાર ‘લોખંડી પુરુષ’ હતા તો નહેરુ ‘ગ્રેટ ડેમોક્રેટ’ હતા. આ ત્રણેયમાંથી એકની પણ ઊણપ હોત તો આજનું ભારત ભારત ન હોત. દેશના પ્રથમ વડાપ્રધાન પંડિત જવાહરલાલ નહેરુની ૧૨૫મી જન્મજયંતી વર્ષ નિમિત્તે અખબારોમાં અને ઈલેક્ટ્રોનિક મીડિયામાં નહેરુનાં જીવન અને કાર્યો પર ચર્ચાઓ થઈ રહી છે. ઇતિહાસને જાણનારા અને નહીં જાણનારા-એમ બેઉ પ્રકારના લોકો નહેરુની તીખી આલોચના કરી રહ્યા છે. આર્િથક ઉદારીકરણ બાદ નહેરુની આલોચના શરૂ થઈ. કેટલાંકે દેશમાં સરકારી નિયંત્રણોવાળી અર્થવ્યવસ્થા માટે નહેરુને દોષિત માન્યા. નહેરુ અત્યંત ઉદાર લોકતાંત્રિક દૃષ્ટિવાળા નેતા હતા, પરંતુ તેમનું રાજનૈતિક વલણ થોડુંક ડાબેરી હતું. તેઓ રશિયાથી પ્રભાવિત હતા. એ સમયે અમેરિકા કે યુરોપ કરતાં પણ રશિયા આર્િથક રીતે વધુ મજબૂત હતું. અમેરિકા રશિયાની લશ્કરી તાકાતથી પણ ડરતું હતું. એ જમાનામાં રશિયા એક રોલમોડલ હતું. નહેરુએ રશિયાનો સામ્યવાદ લાવવાને બદલે લોકતંત્ર મજબૂત રાખી પ્રજાકીય હિત માટે લોકતાંત્રિક સમાજવાદી વિચારધારા અપનાવી જેને કારણે ભાખરા નાંગલ ડેમથી માંડીને પબ્લિક સેક્ટર હેઠળનાં અનેક જંગી કારખાનાં અસ્તિત્વમાં આવ્યાં. આજે ખાનગીકરણનો દૌર છે, પરંતુ ખાનગીકરણના જેટલા ફાયદા છે એટલા જ ગેરફાયદા પણ છે. જાહેરક્ષેત્રનાં કારખાનાંમાં પ્રજાનું હિત હતું. આજે ખાનગીકરણના ક્ષેત્રમાં ઉદ્યોગપતિઓનું હિત વધુ છે.

ધર્મનિરપેક્ષતા

આજના સખત હિન્દુત્વવાદી નેતાઓ દેશની બધી સમસ્યાઓ માટે નહેરુને જવાબદાર માને છે. હકીકત એ છે કે તેમનો વાસ્તવિક ગુસ્સો નહેરુની ધર્મનિરપેક્ષતા પર છે. કેટલાંક વખત પહેલાં સુનીલ ખિલનાણીએ લખ્યું હતું કે, “નહેરુ એક એવા નેતા હતા, જેઓ ધર્મમાં વિશ્વાસ રાખતા નહોતા, પરંતુ તેમનામાં ખૂબ ઊંડાણભરી નૈતિક દૃષ્ટિ હતી. તેમણે ધર્મના આધાર વિના નૈતિકતા વિકસાવવા કોશિશ કરી હતી. નહેરુ માનતા હતા કે સંગઠિત ધર્મથી ભય હોય છે, જે હંમેશાં અંધવિશ્વાસ, પ્રતિક્રિયાવાદ, સંકીર્ણતા,કટ્ટરતા અને શોષણ તરફ લઈ જાય છે. નહેરુ એવી નૈતિક વ્યક્તિ હતી જેમનાં મૂલ્યો ધર્મ આધારિત નહોતાં.”

ર્ધાિમક પુસ્તકો અને નહેરુ

સુનીલ ખિલનાણી લખે છે કે, “અલબત્ત, નહેરુની જિંદગીમાં કેટલોક એવો સમય પણ આવ્યો કે જ્યારે તેઓ ર્ધાિમક ગ્રંથો તથા વિચારો તરફ આર્કિષત થયા હતા. એ સમયે એટલે કે ૧૯૨૨-૨૩ના સમયગાળામાં તેઓ અસરકારક આંદોલનના સંદર્ભમાં જેલમાં હતા. જેલમાં તેઓ ર્ધાિમક પુસ્તકો વાંચતા હતા. આગરાની જેલમાંથી તેમણે ગાંધીજીને પત્ર લખી જણાવ્યું હતું કે, “હું ગ્લોવર્સ જિસસ ઓફ હિસ્ટ્રી’ વાંચી રહ્યો છું. આ વાંચી લીધા પછી હું આખું બાઈબલ પણ વાંચી ગયો. તુલસીદાસનું ‘રામચરિતમાનસ’ પણ ગંભીરતાથી વાંચી રહ્યો છું.

આ સિવાય કબીરનાં પદ અને ‘શ્રીમદ ભગવદ્ગીતા’ના શ્લોકનું સવારે ચાલતાં ચાલતાં સ્મરણ કરી લઉં છું. હું નિયમિતરૂપે પ્રાર્થના કરી રહ્યો છું. તમે દર્શાવેલા સમયે સુધી જાઉં છું અને ગુરુનાનક જેને અમૃત બેલા કહે છે તે સમયે જાગું છું.” આ પત્ર તા. ૯ જાન્યુઆરી, ૧૯૫૨ના રોજ નહેરુએ આગરા જેલમાંથી ગાંધીજીને લખ્યો હતો.

નહેરુનો બીજો પત્ર

આ જ પત્રમાં નહેરુ આગળ લખે છે; ” મારા દિવસો આજકાલ સંતોની વચ્ચે પસાર થાય છે. એ સિવાય બાઈબલનું જ્ઞાાન પણ વધારવા માંગું છું. રામાયણ, મહાભારત અને ભગવદ્ ગીતા મારાં સાથી છે.” આ પત્ર પછી તા.૧૯ ફેબ્રુઆરી,૧૯૨૨ના રોજ નહેરુએ આગરાની જેલમાંથી ગાંધીજીને બીજો પત્ર લખ્યો હતો. તેમાં તેમણે લખ્યું હતું: “અલીગઢથી એક ખ્વાજા સાહેબ જેલમાં આવ્યા હતા. તેઓ મને ઉર્દુ ભણાવે છે અને ઉર્દુ શાયરોના શેર તથા પવિત્ર કુઆર્નની આયતો પણ સંભળાવે છે. એના બદલામાં હું તેમને ઉપનિષદો અને ગીતાની કેટલીક પંક્તિઓ પણ સંભળાવું છું. બીજા એક કેદી રામનરેશની સાથે મેં બાલકાંડ અને અયોધ્યાકાંડ પણ વાંચી નાંખ્યા છે.”

ફરી ધર્મથી દૂર

નહેરુએ ગાંધીજીને આ પત્રો લખ્યા ત્યારે નહેરુની ઉંમર માંડ ૩૦ વર્ષથી થોડી વધુ હતી. અલબત્ત, તે પછી નહેરુના જીવનમાં એક એવો સમય પણ આવ્યો જ્યારે તેમનું ધર્મ પ્રત્યેનું આકર્ષણ છૂટી ગયું. કેમ?અંગ્રેજો સાથેના અસહકારના આંદોલન દરમિયાન હિન્દુ અને મુસલમાનોએ ખભેખભો મિલાવીને કામ કર્યું હતું, પરંતુ પાછળથી આ બંને સમુદાય અલગ અલગ થઈ ગયા અને ઉત્તર ભારતમાં કેટલાંયે સ્થળે હિન્દુ અને મુસલમાનો વચ્ચે કોમી રમખાણો થયાં. શાયદ આ કારણથી જ નહેરુને એવું લાગવા માંડયું હતું કે, ધર્મ એક ખતરનાક અને વિભાજનકારી શક્તિ છે. ૧૯૩૦ના દશકમાં તેઓ પશ્ચિમી સમાજવાદથી આર્કિષત જાપાન, ખાસ કરીને રશિયાથી અને તે વિચારસરણી ધર્મનિરપેક્ષ વૈજ્ઞાાનિક સિદ્ધાંતો પર આધારિત હતી. તેમાં એક પ્રકારનો ર્ધાિમક આસ્થાનો વિરોધ પણ હતો. એમાંયે ભારતના ભાગલા વખતે દેશમાં અને સરહદ પર લોહિયાળ કોમી રમખાણો થયાં. ધર્મ આધારિત એ લોહિયાળ જંગ જોયા બાદ નહેરુની સંગઠિત ધર્મ પ્રત્યેની અરુચિ વધી ગઈ. એક તરફ મુસ્લિમ લીગ અને બીજી તરફ કટ્ટર હિન્દુ સંગઠનોની પ્રવૃત્તિને કારણે તેમને વિશ્વાસ બેસી ગયો કે સાંપ્રદાયિક પહેચાન દેશની એકતાની ખિલાફ છે. ૧૯૪૦-૫૦ના દાયકામાં નહેરુએ ભારતવાસીઓમાં વૈજ્ઞાાનિક સમજ આણવા પ્રયાસ કર્યો. તેઓ દૃઢપણે માનતા થયા કે દેશના નવનિર્માણમાં ધર્મનું કોઈ સ્થાન હોઈ શકે નહીં! ધર્મ લોકોને વિભાજિત જ કરે છે.

નહેરુનું પ્રદાન

નહેરુ ઊથલપાથલવાળા દૌરમાં દેશના અગ્રગણ્ય નેતાઓ પૈકી એક હતા. જેમનાથી કોઈ ભૂલો પણ થઈ હશે, પરંતુ દેશને તેમણે જે કાંઈ આપ્યું છે તેની સામે તેમની કોઈ મોટામાં મોટી ભૂલ પણ નાની બની જાય છે. નહેરુના યોગદાન અને તેમની મહાનતાને સમજવાં હોય તો એ જ સમયગાળામાં સ્વતંત્ર થયેલા બીજા દેશોના મુકાબલે આપણા દેશની સરખામણી કરવી જોઈએ. આજે પાકિસ્તાન, બાંગલાદેશની શું હાલત છે તે જુઓ? પાકિસ્તાનનો તો ધર્મ આધારિત કટ્ટરપંથીઓ અને તાલિબાનોએ કબજો લઈ લીધો છે. કેટલેક સ્થળે છોકરીઓને ભણવા જવાની, ગીત-સંગીત સાંભળવાની પણ છૂટ નથી. ભારત સિવાય શાયદ જ એવો બીજો દેશ છે જ્યાં આઝાદી બાદ ભારત જેવું સ્થિર લોકતંત્ર અને સ્થિર બંધારણીય વ્યવસ્થા અસ્તિત્વમાં હોય. આપણી આસપાસના ઘણા દેશો સરમુખત્યારશાહી અને લોહિયાળ બળવાઓથી અવારનવાર ત્રસ્ત રહે છે. નહેરુ જ્યારે વડાપ્રધાન બન્યા ત્યારે દેશના ધર્મ આધારિત ભાગલા થઈ ચૂક્યા હતા. ગાંધીજીની હત્યા એક ક્ટ્ટરવાદીએ કરી નાંખી હતી. આવા કપરા સમયમાં દેશમાં એક લોકતાંત્રિક અને ધર્મનિરપેક્ષ વ્યવસ્થા સ્થાપિત કરવા માટે જબરદસ્ત સાહસ, નૈતિક દૃઢતા અને ઉદારતાની જરૂર હતી. ડો. ભીમરાવ આંબેડકરથી માંડીને શ્યામાપ્રસાદ મુખરજી જેવા ભિન્ન ભિન્ન વિચારોવાળા મોટા મોટા નેતાઓને સાથે રાખીને બંધારણ સમિતિ બનાવવી અને ગંભીર વિચારવિમર્શ બાદ બંધારણ બનાવી તેનો અમલ કરાવવામાં નહેરુની ભૂમિકા ઘણી મોટી હતી.

વયસ્કોને મતાધિકાર

એ સમયે કેટલાંક વિકસિત દેશોમાં પણ બધા વયસ્કોેને મતાધિકાર નહોતા ત્યારે ભારતમાં નાતજાત, જ્ઞાાતિ, ધર્મ, વર્ગ કે શિક્ષણ વગેરેનો ભેદભાવ બાજુમાં રાખીને દેશના તમામ પુખ્ત યુવાનોને મતાધિકાર આપવાની યોજના એ એક બહુ જ મોટું સાહસ હતું. દેશની પ્રથમ સામાન્ય ચૂંટણીઓથી માંડીને ૧૯૬૭ની સામાન્ય ચૂંટણીઓ સુધી વિદેશી ટીકાકારો એવી ભવિષ્યવાણી કરતા હતા કે આ છેલ્લી ચૂંટણી છે અને હવે ભારતમાં સરમુખત્યારશાહી આવી જશે, પરંતુ એ વખતના વડાપ્રધાન નહેરુએ ભારતમાં લોકતંત્રના પાયાને કદી કમજોર થવા ન દીધો. લોકતંત્ર ઉપરાંત ધર્મ અને રાજ્યને અલગ રાખવાં તે નહેરુની સૌથી મોટી ઉપલબ્ધિ છે. નહેરુનું સૌથી મોટું પ્રદાન એ છે કે એમણે દેશમાં એવી સંસ્થાઓની સ્થાપના કરી જે બધી ભારતની વ્યવસ્થાનો આધાર છે. પછી તે સંસ્થાઓ કળા, સાંસ્કૃતિક, સાહિત્ય અકાદમી હોય કે આઈઆઈટી જેવી ઉચ્ચ શિક્ષણ આપતી સંસ્થાઓ હોય. એ બધી સંસ્થાઓની પાછળ નહેરુની દૂરંદેશી હતી. લોકતાંત્રિક સંસ્થાનો બનાવવા ઉપરાંત તેની મર્યાદાઓ સ્થાપિત કરવાની પણ તેમણે કોશિશ કરી. તેઓ સંસદમાં પોતાની સતત હાજરીને કર્તવ્ય માનતા હતા. વિપક્ષી નેતાઓ અને સાંસદોનાં ભાષણ પણ ધ્યાનથી સાંભળતા હતા. વિરોધીઓેને જેટલું સન્માન નહેરુએ આપ્યું તે દુર્લભ છે. જે સંસ્થાનોના આધાર પર આપણે સુપરપાવર બનવા માંગીએ છીએ તે સંસ્થાનોની સ્થાપનામાં સૌથી વધુ યોગદાન નહેરુનું હતું.

નહેરુની સતત આલોચના કરવી આજકાલ ફેશન છે.

ભારતમાં મજબૂત લોકતંત્ર એ પંડિત જવાહરલાલ નહેરુની વિરાસત છે

www.devendrapatel.in

વિદેશોની બેન્કો કરતાં દેશમાં કાળું નાણુંં વધુ છે

In રેડ રોઝ

રેડ રોઝ : દેવેન્દ્ર પટેલ

સુપ્રીમ કોર્ટના કડક વલણ બાદ કેન્દ્ર સરકારે સીલબંધ કવરમાં વિદેશી બેન્કોમાં કાળંુ નાણું રાખનાર ૬૨૭ ભારતીયોનાં નામોની યાદી સોંપી. આ કારણે એટલું તો સાબિત થયું કે, કેન્દ્ર સરકાર વિદેશી બેન્કોમાંથી કાળું નાણું પાછું લાવવા ગંભીર તો છે જ. આ યાદી સાર્વજનિક કરવામાં આવી નથી, બલકે તે લીસ્ટ હવે સીટની પાસે છે.

ચૂંટણીનો વાયદો

‘બ્લેકમની’ એક એવો અજુબો છે કે જેનું તાત્કાલિક સમાધાન કોઈની પાસે નથી. હા, ભારતની રાજનીતિમાં કાળાં નાણાંનો મુદ્દો બધા જ પક્ષોને ખૂબ કામ આવે છે. તેનો ફાયદો અને નુકસાન એ લોકોને છે, જેમણે સત્તા હાંસલ કરી છે અને નુકસાન એ લોકોને છે જેમણે સત્તા ગુમાવી છે. લોકસભાની ચૂંટણી દરમિયાન ભાજપે કાળું નાણું પાછું લાવી દરેક દેશવાસીના ખાતામાં ત્રણ ત્રણ લાખ જમા કરાવવાનો વાયદો કર્યો હતો. આ વાયદો બાબા રામદેવ તરફથી કરવામાં આવ્યો હતો. હવે લોકો બાબા રામદેવને શોધી રહ્યાં છે. કેન્દ્ર સરકારે તો સ્પષ્ટ કરી દીધું છે કે, જે તે રાષ્ટ્રો સાથેની સંધિ અનુસાર વિદેશોમાં કાળું નાણું ધરાવનાર લોકોનાં નામ જાહેર કરી શકાય નહીં. ચૂંટણી પહેલાં કોંગ્રેસ-યુપીએ સરકારનું જે વલણ હતું, એ જ વલણ આજે ભાજપ સરકારનું છે.

ઠેકાણે પડી ગયું?

ખરી વાત એ છે કે, દેશના લોકો ‘વેઈટિંગ ફોર ગોદો’ની જેમ વિદેશોમાંથી કાળું નાણું પાછું આવી જાય અને તેમના ખાતામાં ત્રણ ત્રણ લાખ જમા થઈ જાય તેની રાહ જોઈ રહ્યા છે. કાળું નાણું પાછું લાવવા માટે ક્યારનીયે બૂમરાણ થઈ રહી છે તે જોયા પછી કોઈ ડાહ્યા માણસો કે જેમનું ધન વિદેશી બેન્કોમાં છે તેઓ શું ચૂપચાપ ઘરે બેસી રહ્યા હશે કે વિદેશી બેન્કોમાંથી તે નાણું ઉપાડી અન્યત્ર ઠેકાણે પાડયું હશે? હવે જે કોઈ તપાસ થશે અને જે કોઈ રકમ મળશે તે બેહદ અલ્પ હશે. વળી, જે કોઈ નાણું મળશે તે પણ સફેદ થઈ ચૂક્યું હશે.

નેતાઓ પાસે કેટલું?

વાસ્તવિકતા એ છે કે જેટલું કાળું નાણું વિદેશોમાં છે તે કરતાં બે ગણું કાળું નાણું દેશમાં જ છે. આ દેશના વેપારી અને ઉદ્યોગપતિઓ કરતાં દેશના રાજકારણીઓ અને અધિકારીઓ પાસે કાળું ધન વધુ છે. લોકોને ખબર છે કે રાજનીતિમાં આવતા પહેલાં સ્કૂટર પર ફરનારા રાજનીતિમાં આવ્યા બાદ લાખોની મોટરકારમાં ફરતા થઈ જાય છે. રાજનીતિમાં આવતાં પહેલાં પંદરસો રૂપિયાનો મોબાઇલ ફોન વાપરનારાં રાજનીતિમાં આવ્યા બાદ ૪૦ હજારનો સ્માર્ટ ફોન વાપરતા થઈ જાય છે. ટોચના કેટલાંક બ્યૂરોક્રેટ્સ, આઈપીએસ અને આઈએએસ અધિકારીઓ ૧૦૦ કરોડથી માંડીને ૨૦૦ કરોડના આસામી બની ગયા હોય છે.

૩૦ હજાર કરોડનું ખર્ચ

બીજી નોંધનીય વાત એ છે કે રાજકીય પક્ષો કાળાં નાણાં અંગે શોરગૂલ મચાવે છે, પરંતુ એ જ રાજકીય પક્ષો લોકસભા અને વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ વખતે માત્ર પ્રચાર માટે રૂ.૩૦ હજાર કરોડ ખર્ચી નાખે છે. ચૂંટણી પ્રક્રિયા માટે સરકારી ખર્ચ તો માત્ર રૂ.૩૫૦૦ કરોડનું જ હતું. આ રાજકીય પાર્ટીઓની કઈ દુકાનો ચાલે છે? તેમને આટલા બધા પૈસા કોણ આપે છે? શું એ બધા પૈસા સફેદ હતા? વિશ્વના બીજા નંબરના સૌથી મોટા લોકતાંત્રિક અને ધનિક દેશ એવા અમેરિકાના પ્રેસિડેન્ટની ચૂંટણીઓનું ૨૦૧૨નું ખર્ચ માત્ર ૩૬૦૦ કરોડ રૂપિયા થયું હતું. એ જ રીતે ૨૦૧૪ની લોકસભાની ચૂંટણી વખતે કોંગ્રેસ, ભાજપ તથા બીજી તમામ ક્ષેત્રીય પાર્ટીઓએ મોટી મોટી રેલીઓ મંડપ, પોસ્ટર, ધ્વજ, ભોજન, નેતાઓની આવનજાવન માટેનાં ખાસ વિમાનો, પ્રચારસામગ્રી પાછળ કરોડો ખર્ચી નાંખ્યા છે. શું એ પૈસા સફેદ હતા? ચૂંટણીના દિવસોમાં થોડીક જ સખ્તાઈને કારણે રૂ.૩૧૨ કરોડનું ગેરકાયદે નાણું અને ૨.૨૫ કરોડ લિટર શરાબ જપ્ત થયાં હતાં.

આ કાળાં નાણાંના સ્ત્રોત કયા છે? રિઅલ એસ્ટેટ, મોટાં ઔદ્યોગિક ગૃહો, ફિલ્મ ઉદ્યોગ, જ્વેલર્સ, શરાબનો કારોબાર, નશીલી દવાઓની તસ્કરી છે. જેની બારીઓ ચૂંટણીઓ વખતે જ ખૂલે છે અને બધી રાજકીય પાર્ટીઓના એજન્ટો ત્યાં લાઈન લગાવી દે છે.

તપાસ થશે ત્યારે?

કાળાં નાણાંને લાગેવળગે છે ત્યાં સુધી ૨૦૦૯થી ૨૦૧૧ના સમય દરમિયાન સીબીડીટીએ દેશની ભીતર રૂ.૧૮૭૫૦ કરોડની છૂપી આવક હોવાનો આંકડો આપ્યો હતો. સ્વિસ બેન્ક એસોસિયેશનનો ૨૦૦૬નો રિપોર્ટ દર્શાવે છે કે એ સમયગાળા દરમિયાન ભારતીયોના ૧૪૫૬ અબજ ડોલર એમની બેન્કોમાં જમા હતા, પરંતુ હવે આટલા હોબાળા બાદ શક્ય છે કે લોકોએ સ્વિસ બેન્કોમાંથી પૈસા ઉપાડી પણ લીધા હોય. સ્વિસ બેન્કોના જે ખાતાધારકો છે તેમને તેમના પૈસા ઉપાડવા પર ભારત સરકારની કોઈ રોક નથી. એ શક્ય પણ નથી. ભારતની તપાસ એજન્સીઓ સ્વિસ બેન્ક સુધી પહોંચશે ત્યાં સુધીમાં ત્યાં ખાતાં જ નહીં હોય અને હશે તો ‘ખોદ્યો પહાડ નીકળ્યો ઉંદર’ જેવી પરિસ્થિતિ હશે.

૨૦૧૩નો અહેવાલ દર્શાવે છે કે, વિશ્વના ટોપ ૧૦ દેશોમાં આ બાબતમાં ભારતનો પાંચમો નંબર છે, એટલે કે વિદેશી બેન્કોના ભારતીયોના ૨૦૬૩૫ અબજ ડોલર જમા હોવાનો અંદાજ છે. તેમાં બધું જ નાણું કાળું છે અને કેટલું સફેદ છે તેનો કોઈ અંદાજ નથી.

એ ધન પાછું આવ્યું

બ્લેકમની પાછા લાવવાની બાબત અંગે કેટલીક રસપ્રદ હકીકતો પણ જાણી લેવી જોઈએ. લિબિયાના કર્નલ ગદાફીનું વિદેશી બેન્કોમાં જે કોઈ ધન હતું તે જપ્ત થઈ ચૂક્યું છે. ઈજિપ્તના હોસ્ની મુબારક, ટયુનિશિયાના પૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ બેન અલી અને મેક્સિકોના કાર્લોસનું જે નાણું વિદેશી બેન્કોમાં હતુંં તે જપ્ત થઈ ચૂક્યું છે. કેન્યાને તેના ભ્રષ્ટ નેતાઓની વિદેશોમાં જમા સંપત્તિ પાછી મળી ચૂકી છે. ફિલિપાઇન્સના પૂર્વ સરમુખત્યાર માર્કોસની ૬૦ કરોડ ડોલરની રકમ એ દેશને પાછી મળી ચૂકી છે.

વડાપ્રધાન કટિબદ્ધ છે

ભારતમાં પણ અબજોનું કાળું નાણું ધરાવનાર રાજનેતાઓની કમી નથી. ભ્રષ્ટ નેતાઓની સંપત્તિ જપ્ત થઈ હોય તેવાં અનેક ઉદાહરણ છે. ભારત પણ તેમ કરી શકે છે. સંભાવનાઓ ઉજ્જવળ છે. વિદેશોમાંથી કાળું નાણું પાછું લાવવાની બાબતમાં ભારતના રાજનેતાઓ અંદરોઅંદરની ફૂટબોલ મેચ બંધ કરે અને જે કોઈ પ્રામાણિક નેતાઓ છે, તે ભારતીયોનું કાળું નાણું પાછું લાવવા સક્રિય પ્રયાસો કરે. વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી જ આ કામ કરી શકે તેમ છે. તેમની પાસે સખત મનોબળ છે અને ઇચ્છાશક્તિ પણ છે. તેમના નામે કોઈ સંપત્તિ પણ નથી. શાયદ પોતાનું ઘર પણ નથી. હા, વિદેશોમાંથી કાળું નાણું લાવવું સરળ પણ નથી તે પણ એક હકીકત છે.

www.devendrapatel.in

જે ખજાનો હાંસલ કરવા તમે સાજિશ રચી એ સામ્રાજ્ય હવે આ છે

In અભિજ્ઞાાનશાકુન્તલમ્

(ગતાંકથી ચાલુ)

એ વખતે મધ્યરાત્રિ હતી. ક્વીન નિલેફર તેના પ્રેમી ત્રેનેહની સાથે તેના મહેલમાં હતી. ઊંટની ઘંટડીઓ સાંભળી તે ચોંકી ગઈ. ફેરોએ રાજધાની પહોંચતાં જ સૌથી પહેલાં રાણી નિલેફરના મહેલમાં પ્રવેશ કર્યો. અંગરક્ષકોને બહાર જ ઊભા રહેવાની સૂચના આપી. ફેરો સખત રીતે ઘવાયેલો હતો. છાતી પરના ઘાને દબાવી રાખી ફેરો રાણીનાં અંગત કક્ષમાં પ્રવેશ્યો. એ વખતે રાણી નિલેફર ખજાનાના મુખ્ય રક્ષક અને તેના પ્રેમી ત્રેનેહ સાથે પ્રેમાલાપ કરી રહી હતી. ફેરોએ એક દીવાલની આડશમાં ઊભા રહી એ વાર્તાલાપ સાંભળ્યો,પરંતુ એ દરમિયાન રાણી નિલેફર ફર્શ પર પડેલાં લોહીનાં ટીપાં જોઈ ગઈ. એને ખ્યાલ આવી ગયો કે ફેરો હવે તેના મહેલમાં જ છે. એણે પોતાનું વર્તન બદલી નાખી તેના પ્રેમી ત્રેનેહને ધમકાવવા માંડયો, “તું અત્યારે આ મહેલમાં આવ્યો જ કેમ?”

એ વખતે રાણીએ ફેરોના ખજાનામાં અલગ રાખવામાં આવેલો અનેક હીરા-પન્નાથી જડિત પણ પ્રતિબંધિત એવો નેકલેસ પોતાના ગળામાં પહેરેલો હતો. ફેરોએ દીવાલની આડશમાંથી બહાર આવી પહેલાં ખજાનાના રક્ષક ત્રેનેહને પડકાર્યો. ફેરો હજુ એમ જ માનતો હતો કે ત્રેનેહ બદઇરાદે રાણીના અંગત કક્ષમાં પ્રવેશી ગયો છે. બંને વચ્ચે તલવારયુદ્ધ થયું. ત્રેનેહે પણ ફેરો પર હુમલો કર્યો. ફેરોએ ત્રેનેહને તલવારથી વીંધી નાખ્યો, પરંતુ ફેરો ફરી સખત રીતે ઘવાયો હતો. તેના શરીરમાંથી લોહી વહી રહ્યું હતું. ફેરોએ મદદ માટે રક્ષકોને બોલાવવા બૂમ પાડી, પરંતુ તેનો અવાજ બહાર પહોંચ્યો નહીં, ફેરોએ તેના વફાદાર દીવાન અને સાથી હેમરને તાત્કાલિક બોલાવવા રાણી નિલેફરને કહ્યું, પરંતુ રાણીએ કહ્યું, “હા… હું બોલાવું છું.”

ફેરોએ ફરી કહ્યું, “નિલેફર! હું મૃત્યુની નજીક છું, જલદી હેમરને બોલાવો.”

ફેરોની આંખે હવે અંધારાં આવી રહ્યાં હતાં. નિલેફરે ફેરો જલદી મૃત્યુ પામે તે ઇચ્છાથી હેમરને બોલાવ્યો જ નહીં. તે જાણતી હતી કે ફેરોના મૃત્યુ બાદ ઇજિપ્ત અને ફેરોના ખજાનાની તે જ સમ્રાજ્ઞાી છે. ફેરોએ રાણી નિલેફરને નજીક આવવા કહ્યું. ફેરોનું મૃત્યુ હવે નજીક હતું. આંખે અંધારાં આવતાં હોવા છતાં ફેરોએ જોયું તો રાણી નિલેફરે એના ગળામાં એણે મનાઈ ફરમાવી હતી તે જ ખજાનાનો અતિ કીમતી નેકલેસ પહેરેલો હતો. ફેરોને ખ્યાલ આવી ગયો કે, આ બધી સાજિશ નિલેફરની જ છે. લોહીલુહાણ થઈ ગયેલો ફેરો બોલ્યો, “નિલેફર તું?”

અને ફેરો ખુફુ ત્યાં જ ઢળી પડયો.

ફેરો હવે મૃત્યુ પામી ચૂક્યો હતો. એના મૃતદેહને ફેરોના મહેલમાં લઈ જવામાં આવ્યો. ફેરોના મૃતદેહનું મમી બનાવવામાં આવ્યું. તેને એક કોફિનમાં મૂકવામાં આવ્યું. બધી જ કાર્યવાહી હવે ફેરોના જીવનભરનો વફાદાર મિત્ર અને રાજ્યનો દીવાન હેમર સંભાળી રહ્યા હતા. ફેરોના મૃતદેહની તેણે બનાવેલા પિરામિડમાં અંતિમક્રિયા થાય તે પહેલાં જ ક્વીન નિલેફરે માગણી કરી, “મનેે ઇજિપ્તની રાણી અને ખજાનાની માલિક ઘોષિત કરો.”

પરંતુ હેમર અત્યંત વિચક્ષણ હતો. ફેરોની હત્યા માટે ક્વીન નિલેફર જ જવાબદાર છે તે વાત તે સમજી ગયો હતો. રાણીની નજર ખજાના પર છે તે વાત પણ તે જાણતો હતો, પરંતુ તે ખૂબ જ નમ્ર હતો. એણે નમ્રતાથી કહ્યું, “યસ, યોર મેજેસ્ટી! તમે જ ઇજિપ્તનાં રાણી છો.”

“તો મને પહેલાં ફેરોનો ખજાનો ફરીથી બતાવો.” નિલેફરે હુકમ કર્યો. હેમર નમ્રતાથી ગુપ્ત ખજાનાના ખંડમાં નિલેફરને લઈ ગયો. મશાલના અજવાળામાં જોયું તો ખંડમાં કોઈ જ ખજાનો નહોતો. ક્વીન નિલેફર ખજાનો અદૃશ્ય થઈ ગયેલો જોઈ ગુસ્સે થઈ ગઈ, “ક્યાં ગયો બધો ખજાનો?”

હેમરે નમ્રતાથી કહ્યું, “યોર મેજેસ્ટી! એ બધો જ ખજાનો ફેરો મૃત્યુ પામ્યો હોઈ તેમની ઇચ્છા અનુસાર પિરામિડમાં ફેરોની જ્યાં અંતિમક્રિયા કરવાની છે તે ખંડમાં ગોઠવવામાં આવ્યો છે.”

“તો મને અત્યારે જ એ ખજાનાની માલિક ઘોષિત કરી દો.” નિલેફરે કહ્યું.

હેમરે ફરી નમ્રતાથી કહ્યું, “ઇજિપ્તના કાયદા અનુસાર ફેરોની અંતિમક્રિયા થાય તે પછી જ આપ ઇજિપ્તનાં સમ્રાજ્ઞાી અને એ ખજાનાના પણ માલિક બની શકો.”

ક્વીન નિલેફરે પૂછયું, “અંતિમક્રિયા ક્યારે છે?”

હેમરે કહ્યું, “આજથી ત્રીસ દિવસ પછી.”

હકીકતમાં પિરામિડની ગુપ્ત ચેમ્બરનું કામ પૂરું થવામાં એટલા દિવસનું કામ બાકી હતું. રાણી નિલેફરે ત્રીસ દિવસ સુધી ઇન્તજાર કરવાની તૈયારી બતાવી. એણે પિરામિડની નીચે આવેલી ચેમ્બરનું નિરીક્ષણ પણ કર્યું. ફેરોએ મૃત્યુ પહેલાં વીસ જેટલા જીભ કાપી નાખેલા વફાદાર સાધુઓને પણ તેની અંતિમક્રિયા વખતે ખજાનાની સાથે જ મૃત્યુ પામે તે માટેની તૈયારીઓ કરી રાખી હતી.

બીજી તરફ હેમરે પિરામિડની ડિઝાઇન તૈયાર કરનાર ગુલામ સ્થપતિ અને તેના પુત્રને બોલાવ્યા. તે ત્રણેય પિરામિડની નીચેની ચેમ્બરમાં ગયા. ફેરોના આદેશ પ્રમાણે ગુપ્ત ચેમ્બરનું રહસ્ય જળવાઈ રહે તે માટે ગુલામ સ્થપતિ અને તેના પુત્રે પણ ફેરોની ચેમ્બરમાં સીલ થઈ જઈને મૃત્યુ પામવાનું હતું, પરંતુ હેમરે તેમને કહ્યું, “વસ્થાર! ફેરોની અંતિમક્રિયા પછી તમે અને તમારો પુત્ર મુક્ત છો. તમારે મૃત્યુ પામવાનું નથી, અંતિમક્રિયાના દિવસે જ તમે તમારા લોકો સાથે જઈ શકો છો. આ દિવસથી તમે કોઈ ગુલામ નથી.”

ગુલામ સ્થપતિ વસ્થાર અને તેનો પુત્ર હેમરની માનવીય લાગણીથી અભિભૂત થઈ ગયા. હેમરે કહ્યું, “હવે, કાલે જ ફેરોની અંતિમક્રિયા છે. તમે પિરામિડની ગુપ્ત ચેમ્બર આપોઆપ સીલ થઈ જાય તે માટેની કરામત સક્રિય કરો.”

ગુલામ સ્થપતિએ ગુપ્ત ચેમ્બર એક જ ફટકાથી થોડી ક્ષણોમાં જ સીલ થઈ જાય તેવી કરામત સક્રિય કરી દીધી.

બીજા દિવસે હજારો ઇજિપ્તવાસીઓની હાજરીમાં મહેલથી ફેરોની અંતિમયાત્રા શરૂ થઈ. લોકો શોક પ્રગટ કરતા રહ્યા. ગુલામો ફેરોના વિશાળ કોફિનને ઊંચકી પિરામિડ સુધી લઈ ગયા. તેની પાછળ ફેરોએ પસંદ કરેલા બોબડા પણ વફાદાર સાધુઓ પણ જોડાયા. તેની પાછળ ક્વીન નિલેફર પણ અને તેની પાછળ હેમર. તેની પાછળ સાધુઓની છેલ્લી ટુકડી. બસ, એટલા જ માણસોને પિરામિડની નીચેની ગુપ્ત પણ ભવ્ય ચેમ્બરમાં પ્રવેશવા દેવામાં આવ્યાં. એ આખીયે ચેમ્બરની ભીતર હજારો ટન વજનના પથ્થરની નીચે ફેરોની કબર તૈયાર કરવામાં આવી હતી. એ કબરમાં મૃતદેહ મૂકવામાં આવે તે પછી પથ્થરની ઉપર ગોઠવેલા એક માટીના પાત્રને ફટકો મારવામાં આવે તો તેમાંથી ભરેલી રેતી બહાર સરકવા માંડે અને આખી ચેમ્બર હજારો ટન વજનના પથ્થરોથી સીલ થઈ જાય તેવી કરામત હતી. ફેરોના મમીને કબરની અંદર મૂકવામાં આવ્યું. હેમરે ક્વીન નિલેફરને કહ્યું, “યોર મેજેસ્ટી! કબર સીલ કરવા આદેશ આપો.”

ક્વીન નિલેફરે ગુપ્ત વિશાળ ચેમ્બરમાં આવેલી કબર સીલ કરવા આદેશ આપ્યો. પથ્થરની નીચે રેતી બહાર આવે તે માટે ગોઠવેલા એક પાત્રને લાકડાની હથોડીથી ફટકો મારવામાં આવ્યો. એવાં બીજાં પાત્રોને પણ ફટકા મારવામાં આવ્યા. હજારો ટન વજનનો પથ્થર કબર પર સરકવા લાગ્યો. કબર સીલ થવા લાગી, પરંતુ ગુપ્ત ચેમ્બરની ડિઝાઇન અનુસાર એક વાર કબર પરનો પથ્થર નીચે આવે તેની સાથે ઊંચાઈ પર ગોઠવવામાં આવેલા હજારો ટન વજનના બીજા પથ્થર પણ જ્યાં કબર હતી તે વિશાળ ગુપ્ત ચેમ્બરને પણ આપોઆપ સીલ કરી દે તેવી કરામત ગોઠવેલી હતી. એક તરફ કબર સીલ થતી ગઈ, બીજી બાજુ હેમર, ક્વીન નિલેફર અને વફાદાર સાધુઓ જ્યાં ઊભાં હતાં તે આખીયે ગુપ્ત ચેમ્બર પણ સીલ થતી ગઈ. સીલ થતી ચેમ્બરના તમામ દરવાજાઓ પર સરકતા પથ્થરના અવાજથી ક્વીન નિલેફર ગભરાઈ ગઈ. તેણે હેમરને પૂછયું, “આ શું થઈ રહ્યું છે?”

હેમરે બહુ જ નમ્રતાથી કહ્યું, “આ કબરવાળી આખીયે ચેમ્બર સીલ થઈ રહી છે.”

રાણી ગુપ્ત ચેમ્બરમાં દોડાદોડ કરવા લાગી, પરંતુ એક પછી એક બાકોરાં પર ઉપરથી હજારો ટન વજનના ચોરસ પથ્થરો સરકી રહ્યા હતા. થોડીક જ ક્ષણોમાં હજારો મજૂરોથી પણ ખોલી ન શકાય તે રીતે એ વિશાળ ગુપ્ત ચેમ્બરનાં તમામ બાકોરાં વજનદાર પથ્થરોથી સીલ થઈ ગયાં. અંદર ખજાનો પણ હતો. અંદર વફાદાર સાથી હેમર અને વફાદાર સાધુઓ પણ હતા અને અંદર ક્વીન નિલેફર પણ સીલ થઈ ગઈ હતી. નિલેફર હેમરના પગે પડી બહાર નીકળવાનો રસ્તો બતાવવા કરગરવા લાગી ત્યારે ફેરોનો વફાદાર સાથી હેમર કે જેણે પણ સ્વેચ્છાએ ફેરોની સાથે જ આ ગુપ્ત ચેમ્બરમાં સીલ થઈ જઈને મરવાનું પસંદ કર્યું હતું, તેણે કહ્યું, “જે પ્રાપ્ત કરવા માટે તું જૂઠ્ઠું બોલી, જે પ્રાપ્ત કરવા માટે તેં સાજિશ રચી, જે પ્રાપ્ત કરવા માટે તેં હત્યા કરી એ તારું સામ્રાજ્ય હવે આ છે.”

અને એ બધાં જ ફેરોના મૃતદેહની સાથે ગુપ્ત ચેમ્બરમાં કાયમ માટે સીલ થઈ ગયાં. એક તરફ પિરામિડમાં ફેરોની ગુપ્ત ચેમ્બર કાયમ માટે સીલ થઈ ગઈ, બીજી બાજુ તેની ડિઝાઇન તૈયાર કરનાર ગુલામ સ્થપતિ વસ્થાર, તેનો પુત્ર સેન્તા અને બીજા હજારો ગુલામ હવે તેમના દેશમાં જવા નીકળ્યા.

– આવી છે પાંચ હજાર વર્ષ પહેલાંના ઇજિપ્તની ફેરો ખુફુની અને તેમના પિરામિડની કથા.

ઇજિપ્તના પ્રત્યેક ફેરોની એક આગવી અને રસપ્રચુર કથા છે. જીવન પછી બીજું જીવન છે કે નહીં તેની તો ખબર નથી, પરંતુ વિશ્વભરના સાહિત્યકારો, ઇતિહાસકારો, પુરાતત્ત્વવિદો અને સંશોધકોએ ઇજિપ્તના ફેરોઝ અને તેમના પિરામિડો પર અનેક સંશોધનો કર્યાં છે.

www.devendrapatel.in

મેં સાંભળ્યું છે કે તમારા મૃતદેહની બાજુમાં મૂકવા અદ્ભુત ખજાનો છે!

In અભિજ્ઞાાનશાકુન્તલમ્

ઇજિપ્તની સંસ્કૃતિએ હજારો વર્ષથી આખા વિશ્વને આર્કિષત કર્યું છે. આજથી ૫૦૦૦ વર્ષ પૂર્વ ઇજિપ્તના રાજા ફેરો તરીકે ઓળખાતા. કેટલાક ફેરોઝ પોતાને ‘લીવિંગ ગોડ’ તરીકે ઓળખાવતા. નાઇલ નદીના કિનારે ખીલેલી ઇજિપ્તની સંસ્કૃતિ ગ્રેટ પિરામિડ્સ અને સ્ફિન્ક્સથી જાણીતી છે. પિરામિડ્સ આજે પણ વિશ્વની સાત અજાયબીઓ પૈકીની એક અજાયબી ગણાય છે. ઈસુના જન્મના પણ અઢી હજાર વર્ષ પૂર્વે ઇજિપ્ત પર રાજ કરતા ફેરોઝ માનતા કે મૃત્યુ પછી પણ બીજું જીવન છે. પુનર્જન્મ થશે ત્યારે એમના જ મૃતદેહો ફરી સજીવન થશે અને તે હેતુથી મૃતદેહોમાં મસાલા ભરી તેમને પિરામિડ્સની ભીતર ગુપ્ત ચેમ્બરમાં સાચવી રાખવામાં આવતા. બીજા જીવન વખતે પણ તેમનું ઐશ્વર્ય જળવાઈ રહે તે માટે પિરામિડ્સની ગુપ્ત પણ ભવ્ય ચેમ્બરમાં મૃતદેહોની સાથે અઢળક ધન, સોનું-ચાંદી, ઝવેરાત છુપાવી રાખવામાં આવતું.

આવા જ બીજા જીવનની માન્યતા ધરાવતા ઇજિપ્તના રાજા ખુફુની કહાણી રસપ્રદ અને નાટયાત્મક ઘટનાઓથી ભરપૂર છે. પ્રાચીન ઇજિપ્તનો ફેરો ખુફુ પણ જીવતેજીવ તેના બીજા જીવન માટે એક ભવ્ય પિરામિડ અને તેની અંદરની ગુપ્ત ચેમ્બરમાં તેની કબર તૈયાર કરાવવાની ઇચ્છા ધરાવતો હતો. એ જમાનામાં ચોરો પણ ઘણા હતા. મૃત્યુ પામેલા ફેરોના મમીની સાથે જ છુપાવવામાં આવેલા ખજાનાને ચોરો ચોરી જતા હતા. કોઈ પણ ચોર આ ગુપ્ત ચેમ્બરમાં પ્રવેશી જ ન શકે તે માટે ફેરો ખુફુએ તેના સ્થપતિઓને કદી ચોરી ન થાય તેવી સિક્રેટ ચેમ્બરવાળા પિરામિડની ડિઝાઇન તૈયાર કરવાનું કામ સોંપ્યું હતું. ફેરો ખુફુએ તેના કેટલાક સ્થપતિઓએ તૈયાર કરેલાં પિરામિડ્સનાં મોડલ્સ જોયાં, પરંતુ તેનાથી તેને સંતોષ ન થયો.

એ વખતે ફેરોના શાસન હેઠળ હજારો ગુલામો પણ તેના રાજ્યમાં હતા. ગુલોમાના એ ટોળાંમાં વસ્થાર નામનો એક ગુલામ પણ કુશળ સ્થપતિ હતો. ફેરોના વફાદાર સાથી હેમરે સૂચન કર્યું, “આપણા રાજ્યમાં વસ્થાર નામનો એક કુશળ સ્થપતિ છે. તેણે ભૂતકાળમાં બેહદ સુંદર ડિઝાઇન તૈયાર કરેલી છે.”

ફેરો ખુફુએ ગુલામ વસ્થારને બોલાવી તેનો મૃતદેહ અને તેનો ખજાનો ચોરી ન જાય તેવા સીલપ્રૂફ ચેમ્બરવાળા પિરામિડની ડિઝાઇન તૈયાર કરવાનું કામ સોંપ્યું. ગુલામ સ્થપતિ વસ્થારે ફેરોને એક ડિઝાઇનનો નમૂનો બતાવ્યો. એ ડિઝાઇન અદ્ભુત હતી. એક વાર ગુપ્ત ચેમ્બરમાં મૃતદેહ અને ખજાનાને મૂકી દેવામાં આવે તે પછી અંદરના પથ્થરો અને ઉપરના પથ્થરો વચ્ચેની જગા પૂરી દેવા માટે માટીના બનેલા એક પાત્રને હથોડાથી તોડી નાખવામાં આવે તો અંદર ભરેલી રેતી બહાર નીકળવા માંડે અને થોડીક જ ક્ષણોમાં સિક્રેટ ચેમ્બરની આસપાસના હજારો ટન વજનના પથ્થર આપોઆપ નીચે આવે અને ફેરોની કબર તથા ખજાનાવાળો આખો ખંડ ચારેબાજુથી સીલ થઈ જાય. અંદર રહેલા માણસોએ અંદર જ મૃત્યુ પામવું પડે.

ફેરો આ ડિઝાઇન અને કરામત જોઈ અભિભૂત થઈ ગયો. એણે ગુલામ સ્થપતિને ડિઝાઇન તૈયાર કરવા અને ડિઝાઇન પ્રમાણે પિરામિડ તૈયાર કરવાનું કામ સોંપ્યું. ગુલામ સ્થપતિએ પૂછયું, “બદલામાં મને શું મળશે?”

ફેરોએ કહ્યું, “બોલ, શું જોઈએ છે?”

“મારા માણસો જે તમારે ત્યાં ગુલામ છે તેમની આઝાદી.”

ફેરોએ કહ્યું, “દર વર્ષે હું હજાર હજાર ગુલામને મુક્ત કરીશ, પરંતુ પિરામિડ તૈયાર થઈ જાય તે પછી આ ડિઝાઇનની ગુપ્તતા જળવાઈ રહે તે માટે તારે પણ મૃત્યુ પામવું પડશે.”

ગુલામ સ્થપતિએ હા પાડી. કામ શરૂ થયું. પિરામિડ બાંધવા માટે દૂર દૂરની ખાણોમાંથી હજારો ટન પથ્થર લાવવાનું શરૂ થયું. એ પથ્થરો ખેંચીને લાવવા માટે હજારો ગુલામોને કામે લગાડવામાં આવ્યા. સ્થપતિ વસ્થારને એક પુત્ર હતો, જેનું નામ સેન્તા. પિરામિડ બનાવવાનું કામ કપરું હતું. જોતજોતામાં પંદર વર્ષ નીકળી ગયાં. ગુલામ સ્થપતિનો પુત્ર સેન્તા પણ યુવાન થઈ ગયો.

ફેરો ખુફુ પરિણીત હતો અને તેની પત્નીનું નામ નૈલા હતું. તેમને એક નાનકડો પુત્ર પણ હતો.

પિરામિડ બાંધવાનું કામ પૂરજોશમાં ચાલતું હતું. હજારો મજૂરોને પાળવા પોષવા પડતા. ફેરોનું ઘણું ધન વપરાઈ ગયું. વળી, હજુ બીજા અનેક મજૂરોની જરૂર હોઈ ફેરોએ તેના સામ્રાજ્ય હેઠળ આવતાં તમામ નાનાં રાજ્યો અને પ્રાંતોના વડાઓને પોતાના દરબારમાં બોલાવી મજૂરો અને સોના માટે માગણી કરી. ઘણા સૂબાઓ કંઈક ને કંઈક લઈને આવ્યા, પરંતુ એમાં એક અત્યંત સ્વરૂપવાન રાજકુમારી પણ આવી. એણે કહ્યું, “હું સાયપ્રસની રાજકુમારી નિલેફર છું. મારો પ્રદેશ ગરીબ છે. મારી પાસે તમને આપવા માટે સોનું નથી, તેથી હું જ તમારી સેવામાં આવી છું.”

પ્રિન્સેસ નિલેફર અત્યંત આકર્ષક, અત્યંત ચાલાક અને અત્યંત મહત્ત્વાકાંક્ષી હતી. એણે ફેરોના દરબારમાં જ ફેરોના અહંકારને તોડી નાખવા પ્રયાસ કર્યો. ફેરોએ તેને કોરડા ફટકારવાની સજા કરી. રાજકુમારી નિલેફરે હસતાં હસતાં એ સજા સ્વીકારી, પરંતુ રાત્રે એ કોરડાનો અવાજ સાંભળતાં ફેરોએ રાજકુમારી નિલેફરને પોતાના ખંડમાં બોલાવવા હુકમ કર્યો. રાજકુમારી નિલેફરના દેહ પર કોરડાના ઘા હતા, પણ તેનું માનુની સ્વરૂપ એવું ને એવું જ હતું. એક સ્વરૂપવાન સ્ત્રીના અહંકાર પર વારી જઈને ફેરો ખુફુએ રાજકુમારી નિલેફરને પોતાની બીજી પત્ની બનાવી દીધી.

ફેરોની બીજી પત્ની બનેલી નિલેફરે ધીમે ધીમે ફેરોનો વિશ્વાસ જીતી લીધો. એક દિવસ ફેરોને ખુશ કરીને ક્વીન નિલેફરે કહ્યું, “મેં સાંભળ્યું છે કે તમારા મૃત્યુ પીછી પિરામિડમાં તમારા મૃતદેહની બાજુમાં મૂકવા માટે તમારી પાસે અદ્ભુત ખજાનો છે. શું હું એ ન જોઈ શકું?”

ક્વીનની આ મીઠી વાણીમાં વ્યક્ત થયેલી વિનંતી ફેરોએ મંજૂર રાખી. વફાદાર સૈનિકોથી સુરક્ષિત એવો ગુપ્ત ખજાનો ફેરોએ ક્વીન નિલેફરને બતાવ્યો. નિલેફર સોના-ચાંદીનાં અલંકારો અને હીરા-માણેકથી બનેલા નેકલેસ જોઈ સ્તબ્ધ થઈ ગઈ. આ ખજાનાની ભીતર પણ બીજો એક અંતરિયાળ ગુપ્ત ખંડ હતો. ક્વીને ફેરોને એ ગુપ્ત ખજાનો પણ બતાવવા વિનંતી કરી. ફેરો ક્વીન નિલેફરને ગુપ્તથી પણ અતિ ગુપ્ત ખજાનો બતાવવા અંદરના ભાગમાં લઈ ગયા. ક્વીનની તો આંખો જ ફાટી ગઈ. તેમાં હીરા-માણેકથી જડેલો એક નેકલેસ જોતાં જ ક્વીન નિલેફરે જાતે જ પોતાના ગળામાં પહેરી લીધો. એ જોઈ ફેરો ગુસ્સે થઈ ગયો. ફેરોએ ક્રોધ સાથે એ નેકલેસ કાઢીને જ્યાં હતો ત્યાં જ મૂકી દેવા હુકમ કર્યો. ક્વીને તેમ કરવા ઇન્કાર કર્યો ત્યારે ફેરોએ ખજાનાના સંરક્ષક દળના વડા ત્રેનેહને એ નેકલેસ ઉતારી એ જ્યાં હતો ત્યાં મૂકી દેવા હુકમ કર્યો.

ફેરોએ ખજાનાના ખંડમાંથી વિદાય લીધી, પરંતુ ક્વીન નિલેફરે ખજાનાના મુખ્ય સંરક્ષક ત્રેનેહને રાત્રે પોતાના મહેલમાં બોલાવ્યો. તેને વાઇન પીવડાવ્યો. પોતાની જાત ખજાનાના મુખ્ય સંરક્ષક ત્રેનેહને સુપ્રત કરી તેને પ્રણયપાશમાં લઈ લીધો. ક્વીનની નજર હવે ફેરોના સામ્રાજ્ય પર અને ફેરોના ખજાના પર હતી. તે હવે ફેરોની પહેલી પત્ની નૈલા અને તેના પુત્રની હત્યાની યોજના બનાવવા લાગી, જેથી ફેરોના મૃત્યુ બાદ પોતે અઢળક ધનસંપત્તિ અને ઇજિપ્તની સમ્રાજ્ઞાી બની શકે.

એક દિવસ ફેરો પિરામિડનું કામ પૂર્ણ થવાની અણી પર હતું ત્યારે તે તેની ગુપ્ત ચેમ્બરના નિરીક્ષણ માટે ગયો. તે વખતે હજારો ટન વજનના પથ્થરને ગોઠવવા જતાં એક અકસ્માત નડયો અને ગુલામ સ્થપતિ વસ્થારના પુત્ર સેન્તાએ ફેરોને બચાવી લીધો. તેને ગુપ્ત રસ્તે સેન્તા જ બહાર લઈ આવ્યો, પરંતુ ફેરોને ખબર પડી ગઈ કે, સ્થપતિનો પુત્ર પણ આ ગુપ્ત ચેમ્બરનું રહસ્ય જાણે છે તેથી તેણે હુકમ કર્યો, “હું મૃત્યુ પામીશ ત્યારે તારે પણ મૃત્યુ પામવું પડશે.” અલબત્ત, ગુલામ સ્થપતિના પુત્રએ તેનો જીવ બચાવ્યો હોઈ બીજું કંઈ માગવા કહ્યું. એ વખતે ક્વીન નિલેફર પણ ત્યાં હાજર હતી. તેની પાસે એક ગુલામ દાસી ક્યારા પણ હતી. કોઈ કારણસર ક્વીન નિલેફરે ગુલામ દાસીનું અપમાન કર્યું એટલે સેન્તાએ એ ગુલામ દાસી માગી લીધી.

હવે ક્વીન નિલેફરે ફેરોની પહેલી પત્ની અને તેના પુત્રની હત્યા માટે સાજિશ રચી. તેણે સર્પોના નિષ્ણાત મદારીને બોલાવ્યો. એક વિષધર કોબ્રાને વાંસળીની એક ચોક્કસ ધૂન પર છાબડીમાંથી તે બહાર આવે તે રીતે કોબ્રાને તાલીમ આપવા કહ્યું. તાલીમ એવી આપી હતી કે સંગીતની ધૂન બંધ થતાં તે ડંખ મારે, એ ધૂન ક્વીન નિલેફરે પણ શીખી લીધી. એક દિવસ તે ફેરોની પ્રથમ રાણીના મહેલમાં ગઈ અને પહેલી રાણી નૈલાના નાના પુત્રને વાંસળી ભેટ આપી એક ધૂન શીખવી. આ એ જ તર્જ હતી જે સાંભળતાં જ કોબ્રા છાબડીમાંથી બહાર આવે અને એ ધૂન વગાડનારની નજીક જઈ તેને ડંખ મારે. નાનકડો રાજકુમાર એ સરળ ધૂન શીખી ગયો. એ જ રાત્રે ક્વીન નિલેફરે કોબ્રાવાળી છાબડી ક્વીન નૈલાના ખંડની બારીમાં મૂકી દેવરાવી અને તેનું ઢાંકણું ખોલી દેવાયું. એ વખતે નાનકડો રાજકુમાર વાંસળી પર ક્વીન નિલેફરે શીખવેલી ધૂન બજાવતો હતો. એ સુરાવલીથી ટેવાયેલો કોબ્રા છાબડીમાંથી બહાર આવ્યો. બાળક હજુ વાંસળી બજાવી જ રહ્યું હતું. કોબ્રા બાળકની પાસે પહોંચી ગયો પણ બાળકનું તેની તરફ ધ્યાન નહોતું, પરંતુ તેની માતા એટલે કે ક્વીન નૈલા કોબ્રાને જોઈ ગઈ. એણે બાળકને વાંસળી બજાવતા જ રહેવા કહ્યું અને બાળકની બાજુમાં ફેણ માંડીને બેઠેલા કોબ્રા પર જ પોતાની જાતને પડતી મૂકી. કોબ્રા તેને ડસી ગયો. રાણી નૈલા તત્ક્ષણ મૃત્યુ પામી. રાજકુમાર બચી ગયો.

એ વખતે ક્વીન નિલેફરે એક બીજી સાજિશ પણ રચી હતી. દૂર રણમાં એક ટાપુ અઢળક ખજાનો છે તેવી ખોટી બાતમી ક્વીન નિલેફરે તેના પ્રેમી ત્રેનેહ મારફતે ફેરોને આપી હતી. ફેરો એ ટાપુ પર છાવણી નાખીને બેઠો હતો. ફેરોને પ્રથમ રાણીના સર્પદંશથી મૃત્યુના સમાચાર મળ્યા એટલે એણે ઇજિપ્તના બધા જ મદારીઓની શોધ માટે હુકમ કર્યો.

આ વાત જાણી ક્વીન નિલેફર ગભરાઈ ગઈ. એને ખ્યાલ આવી ગયો કે, મદારી પકડાતાં તે પણ પકડાઈ જશે. આ ડરથી પોતે પકડાઈ જાય તે પહેલાં જ ફેરોની હત્યા કરી નાખવા એણે પોતાના ગુલામ અંગરક્ષકને રણમાં રવાના કર્યો. એ વખતે ફેરો ખુફુ રણના એક ટાપુ પર હતો. પ્રથમ રાણીના મોતના સમાચારથી તે બહુ જ દુઃખી હતો. બીજા દિવસે વહેલી સવારે તેણે પાછા ફરવા નિર્ણય કર્યો હતો, પરંતુ એ રાત્રે જ રાણી નિલેફરના ગુલામ અંગરક્ષક રણમાં ફેરોની છાવણી પાસે પહોંચી ગયો. મોડી રાત્રે તે ફેરોના શયનકક્ષમાં પ્રવેશ્યો અને ફેરો પર ખંજરથી હુમલો કર્યો. ફેરો જાગી ગયો. એણે પણ પથારીમાં બાજુમાં જ પડેલા ખંજરથી રાણીના અંગરક્ષક પર વળતો હુમલો કર્યો. રાણીના ગુલામ અંગરક્ષકના પેટમાં ફેરોએ ખંજર ઘુસાડી દીધું. તે ઘાયલ થઈ પડી ગયો. ફેરોએ પૂછયું, “તને કોણે મોકલ્યો છે?”

એ પ્રશ્નનો જવાબ આપે તે પહેલાં લોહીલુહાણ થઈ ગયેલો રાણીનો અંગરક્ષક મૃત્યુ પામ્યો. અલબત્ત, ગુલામ અંગરક્ષકનાં વસ્ત્રો પરથી ફેરોને ખ્યાલ આવી ગયો કે, આ ગુલામ રાણી નિલેફરનો જ છે. ફેરોએ સવારે જવાનો કાર્યક્રમ બદલી નાખી રાત્રે

જ રાજધાની તરફ જવા ઊંટ પર પ્રયાણ કર્યું.(ક્રમશઃ)
www.devendrapatel.in

ચીન સામે મેદાને પડેલો ૧૮ વર્ષનો એક કિશોર

On November 9, 2014

In કભી કભી