‘ઈસરો’ અર્થાત્ ભારતીય અંતરિક્ષ એજન્સીએ શ્રીહરિકોટાથી ‘પીએસએલવી સી-૨૩’ નામના રોકેટની મદદથી પાંચ વિદેશી ઉપગ્રહોને અવકાશમાં તરતા મૂકી એક નવો જ વિક્રમ હાંસલ કર્યો. રોકેટ વિજ્ઞાાનના પિતા તો ડો. વિક્રમ સારાભાઇ હતા અને માત્ર ૨૮ વર્ષની વયેજ છેક ૧૯૪૭માં તેમણે અમદાવાદમાં ફિઝિક્સ રિસર્ચ લેબોરેટરીની સ્થાપના કરી હતી. ડો. હોમી જહાંગીર ભાભા ભારતના અણુવિજ્ઞાાન કાર્યક્રમોના પિતા હતા તો ડો. વિક્રમ સારાભાઇ રોકેટ વિજ્ઞાાનના પિતા ગણાય છે. પીએસએલવી સી-૨૩ના પ્રક્ષેપણ વખતે વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ ગુજરાતની ધરોહર જેવા વૈજ્ઞાાનિક ડો. વિક્રમ સારાભાઇને પણ યાદ કર્યા હતા. ડો. વિક્રમ સારાભાઇએ રશિયાએ પહેલી જ વાર ‘સ્પુટનિક’ ને અંતરિક્ષમાં તરતો મૂક્યો તે પછી તરત જ ડો. સારાભાઇએ ભારતમાં પણ અવકાશ વિજ્ઞાાન પર સંશોધન માટે “ઇસરો” ની સ્થાપના કરવા કેન્દ્ર સરકારને સમજાવી લીધી હતી. આવા ડો. વિક્રમ સારાભાઇ કોણ હતા? સ્કૂલના દરેક બાળકોએ અહીં આ કથા પર નજર નાખવા જેવી છે.

એનું નામ વિક્રમ પાડવામાં આવ્યું. એક વાર રવીન્દ્રનાથ ટાગોર ‘રિટ્રીટ’ બંગલામાં રહેવા આવ્યા હતા. વિક્રમનું કપાળ જોઇ તેઓ બોલ્યા ઃ ‘કેવું ભવ્ય કપાળ છે એનું. આ બાળક તેજસ્વી બનશે.’

અને એ જ બાળક એક દિવસ દેશનો મહાન વૈજ્ઞાાનિક બન્યો ઃ ‘ડો. વિક્રમ સારાભાઇ.’ નોંધનીય વાત એ છે કે વિક્રમ જ્યારે બાળક હતા ત્યારે તેમણે કોઇ પ્રાથમિક, માધ્યમિક કે સાર્વજનિક શાળામાં અભ્યાસ કર્યો નહોતો. અંબાલાલ સારાભાઇના બાળકો માટે ‘રિટ્રીટ’ બંગલામાં જ ખાનગી શાળા શરૂ કરવામાં આવી હતી. તેમને લાગતું હતું કે એ વખતે દેશની ઉપલબ્ધ શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ બાળકોના શિક્ષણ માટે યોગ્ય નહોતી. તે વખતે ઇંગ્લેન્ડમાં ડો. મારિયા મોન્ટેસરીએ આધુનિક શિક્ષણ પર પુસ્તકો લખ્યાં હતાં. અંબાલાલ સારાભાઇને ત્યાં ‘લંડન ટાઇમ્સ’ અખબાર આવતું. તેમણે તેમાં ડો. મોન્ટેસરી વિશે વાંચ્યું હતું. અંબાલાલ સારાભાઇ અને સરલા દેવી પોતે જ ડો. મોન્ટેસરીને મળવા ઇંગ્લેન્ડ ગયાં. પાછળથી એમણે ડો.મોન્ટેસરીને અમદાવાદ બોલાવ્યાં. તેમની મદદથી જ ‘રિટ્રીટ’માં ખાનગી શાળા શરૂ થઇ.

નાનકડા વિક્રમને યંત્રોમાં રસ હતો. બંગલામાં જ ભૌતિકશાસ્ત્ર અને રસાયણશાસ્ત્રની પ્રયોગશાળા ઊભી કરવામાં આવી. વિક્રમને ભાષાઓ, ગણિત અને કળાનું ભરપૂર જ્ઞાાન હતું. ૧૯૩૭માં આર.સી.ટેકનિકલ સ્કૂલ દ્વારા મેટ્રિકની પરીક્ષા પાસ કરી વિક્રમે ગુજરાત કોલેજમાં પ્રવેશ મેળવ્યો. ત્યાર પછી ઇંગ્લેન્ડની કેમ્બ્રિજ યુનિર્વિસટીની સેન્ટ જ્હોન્સ કોલેજમાં પ્રવેશ મેળવ્યો. અહીં તેઓ સ્નાતક થયા. ત્યાર બાદ સી.વી.રામને વિક્રમને પોતાના વિદ્યાર્થી તરીકે સ્વીકાર્યો. તેમણે બ્રહ્માંડ કિરણો પર પોતાનો અનુસ્નાતક અભ્યાસ શરૂ કર્યો. ૧૯૪૭માં કેમ્બ્રિજ યુનિર્વિસટીએ વિક્રમભાઇનો ‘બ્રહ્માંડ કિરણો’ પર શોધ મહાનિબંધ સ્વીકાર્યો અને ‘કોસ્મિક રેઝ ઇન્વેસ્ટીગેશન ઇન ટ્રોપિક્સ લેટીટયુડ્સ’ વિષય પર પીએચ.ડી.ની ડિગ્રી એનાયત કરી. હવે તેઓ ડો.વિક્રમ સારાભાઇ બન્યા.

ડો. વિક્રમ સારાભાઇએ માત્ર ૨૩ વર્ષની વયે હિમાલય પર પરમેનન્ટ હાઇ ઓલ્ટીટયૂડ લેબોરેટરી સ્થાપવાની ભલામણ કરી. ૧૯૪૭માં કેમ્બ્રિજમાં પાછા ફર્યા બાદ બ્રહ્માંડ કિરણો (કોસ્મિક રેઝ) અને વાતાવરણના ઉચ્ચ સ્તરીય અભ્યાસ માટે આધુનિક સંસ્થા સ્થાપવા પોતાના વિચારો અમલમાં મૂક્યા. તેમાંથી અમદાવાદની ફિઝિકલ રિસર્ચ લેબોરેટરીનો જન્મ થયો. ૧૯૪૭માં એમ.જી.સાયન્સ કોલેજના બે ઓરડામાં જ આ લેબોરેટરી શરૂ થઇ. ડો. કે.આર. રામનાથન જેવા વૈજ્ઞાાનિક તેના પ્રથમ ડાયરેક્ટર બન્યા. વિક્રમભાઇ તેના સહ ડાયરેક્ટર હતા. પીઆરએલ ઊભી થઇ ત્યારે તેના સ્થાપક ડો. વિક્રમ સારાભાઇની વય માત્ર ૨૮ વર્ષની હતી. તેનો સતત વિકાસ થતો રહ્યો. ૧૯૫૪માં પીઆરએલના નવા મકાનનું ઉદ્ઘાટન તે વખતેના વડાપ્રધાન જવાહરલાલ નહેરુના હસ્તે કરવામાં આવ્યું.

૧૯૪૭થી ૧૯૭૪ સુધીના ગાળામાં વિક્રમભાઇએ વૈજ્ઞાાનિક સંશોધન ઉપરાંત રાષ્ટ્રઘડતરના કાર્યમાં પણ ઝંપલાવ્યું. આ વર્ષો દરમિયાન તેમણે ૩૫થી વધારે સંસ્થાઓ સ્થાપી. આ કાર્યમાં તેમને ઉદ્યોગપતિ શેઠશ્રી કસ્તૂરભાઇ લાલભાઇનો સાથ સહકાર મળ્યો. વિક્રમભાઇ રત્ન હતા તો ક્સ્તૂરભાઇ હીરાપારખુ હતા. તે વખતે અમદાવાદ મિલોથી ધમધમતું શહેર હતું. કાપડ ઉદ્યોગમાં ઉત્તમ ક્વોલિટીની જાતોના સંશોધન માટે કસ્તૂરભાઇના સાથ સહકારથી ‘અટીરા’ ની સ્થાપના કરી. ‘અટીરા’ની કામચલાઉ લેબોરેટરી પણ પહેલાં તો એમ.જી.સાયન્સ કોલેજના ‘પીઆરએલ’ ના ઓરડાની બાજુના ઓરડામાં જ શરૂ થઇ હતી. ડો. વિક્રમ જ ‘અટીરા’ ના પહેલા નિયામક બન્યા.

ડો.સારાભાઇ આટલેથી અટક્યા નહીં. ત્યાર બાદ તેમણે ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટયૂટ ઓફ મેનેજમેન્ટની સ્થાપના કરી. આઇઆઇએમના મકાનના ઉદ્ઘાટન માટે તેમણે વિશ્વવિખ્યાત સ્થપતિ લુઇ કહાનને નિમંત્ર્યા. આજે પણ અમદાવાદમાં આઇઆઇએમનું મકાન સ્થાપત્યનો અજોડ નમૂનો છે, જે ડો. સારાભાઇની ભેટ છે. અમદાવાદનું કોમ્યુનિટી સાયન્સ સેન્ટર, નેહરુ ફાઉન્ડેશન, અમદાવાદ મેનેજમેન્ટ એસોસિયેશન, ત્રિવેન્દ્રમનું થુમ્બા રોકેટ લોચિંગ સ્ટેશન, ઇસરો-અમદાવાદ, શ્રી હરિકોટા રોકેટ રેન્જ, એક્સપેરિમેન્ટલ સેટેલાઇટ કોમ્યુનિકેશન અર્થ સ્ટેશન, ઇલેક્ટ્રોનિક સિસ્ટમ ડિવિઝન, સેટેલાઇટ કમ્યુનિકેશન અર્થસ્ટેશન, અરવી, ફાસ્ટ બિડર રિએકટર્સ, કલ્પકમ, ન્યુક્લિયર સેન્ટર ફોર એગ્રિકલ્ચર, દિલ્હી જેવી અનેક સંશોધન સંસ્થાઓ ડો. વિક્રમ સારાભાઇએ સ્થાપી.

તેઓ ઇસરોના અધ્યક્ષ તરીકે રહ્યા. ઇન્દિરાજીએ હોમીભાભાના અવસાન પછી ડો. સારાભાઇને ભારતીય અણુપંચના અધ્યક્ષ બનાવ્યા. ૨૫ જેટલા વિદ્યાર્થીઓએ ડો. વિક્રમ સારાભાઇના માર્ગદર્શન હેઠળ પીએચ.ડીની ડિગ્રી પ્રાપ્ત કરી. ૮૫ જેટલા વૈજ્ઞાાનિક સંશોધન લેખો લખ્યા. ભારતના રાષ્ટ્રપતિ ડો. અબ્દુલ કલામ ‘મિસાઇલ મેન’ ગણાય છે પરંતુ ભારતે પોતાનો મિસાઇલ કાર્યક્રમ શરૂ કરવો જોઇએ તેવી પહેલી દરખાસ્ત ડો. વિક્રમ સારાભાઇએ રજૂ કરી હતી. ડો. કલામ પણ ડો. સારાભાઇને ભારતીય અવકાશ કાર્યક્રમ અને ભારતીય મિસાઇલ કાર્યક્રમના પિતા ગણાવે છે.

૧૯૭૧માં ભારત-પાક યુદ્ધ વખતે તે વખતનાં વડાપ્રધાન શ્રીમતી ઇન્દિરા ગાંધીએ પાકિસ્તાનના ટુકડા કરી નાંખી બાંગ્લાદેશને આઝાદ કરવાની યોજના બનાવી હતી. તે વખતે પાકિસ્તાનને દહેશત હતી કે બંગલાદેશમાં યુદ્ધની પરિસ્થિતિનો લાભ ઉઠાવી ભારત પશ્ચિમ પાકિસ્તાન પર આક્રમણ કરી દેશે. આમ ના થાય તે માટે પાકિસ્તાને અમેરિકાને ભારત પર દબાણ લાવવા વિનંતી કરી હતી. અમેરિકાના પ્રમુખ નિકસને તરત જ તેમના સલાહકાર કિંસીજરને ભારત મોકલ્યા હતા. કિસીંજર ઇન્દિરાજીને મળવા ગયા ત્યારે ઇન્દિરાજીએ કહ્યું ઃ ‘તમે ડો. વિક્રમ સારાભાઇને મળી લો.’ ત્યારબાદ કિસીંજર ડો. વિક્રમ સારાભાઇને મળ્યા અને ડો. સારાભાઇએ વડાપ્રધાનના ખાસ પ્રતિનિધિ તરીકે કિસીંજર સાથે મંત્રણા કરી હતી. ડો. સારાભાઇએ કોણ જાણે શું કહ્યું કે કિસીંજર એક સંતોષ સાથે અમેરિકા જવા રવાના થઇ ગયા હતા. યાદ રહે કે એ વખતે ડો. વિક્રમ સારાભાઇ અણુશક્તિ પંચના અધ્યક્ષ હતા.

ઉપગ્રહ દ્વારા દેશના ખૂણે ખૂણે હજારો ગામડાંઓમાં સંદેશાવ્યવહાર અને ટીવી પ્રસારણ એ ડો. સારાભાઇનું સ્વપ્નુ હતું. આજે તે સાચું પડયું છે.

ડો. વિક્રમભાઇને શારીરિક રીતે કોઇ ગંભીર વ્યાધિ નહોતી, લોહીનું દબાણ થોડું વધું જણાતું. આથી તેઓ તેની દવા લેતા હતા અને નિયમિત રીતે તબિયત તપાસાવતા હતા. તા.૨૬-૧૨-૧૯૭૧ના દિવસે સાંજના પ્લેનમાં મુંબઇ ગયા. ત્યારે સંદેશો મળ્યો કે તા.૨૭-૧૨ના દિવસે મહત્ત્વની મિટિંગ માટે નવી દિલ્હી પહોંચવું. હજુ બે દિવસ પહેલાં જ દિલ્હી ગયા હતા ત્યારે આવી કોઇ મિટિંગ નક્કી નહોતી. તેઓ બીજે દિવસે થુમ્બા જવાનું રદ કરીને સવારે તા.૨૭-૧૨ના દિવસે દિલ્હી ગયા. સાંજે ખૂબ જ થાકીને પાછા ફર્યા. તા.૨૮-૧૨ના દિવસે થુમ્બા જવા વહેલી સવારે નીકળવાનું હતું. થુમ્બા રેલવે સ્ટેશનમાં શિલાન્યાસ કાર્યક્રમમાં રેલવે પ્રધાન શ્રી હનુમંતૈયા આવવાના હોવાથી ત્યાં જવું જ પડે એમ હતું. વળી તે વખતે તો ડાકોટા પ્રકારના નાનાં પ્લેન હતા. આથી ત્રિવેન્દ્રમ જવા વાયા બેંગલોર થઇને જવું પડતું હતું. ત્રિવેન્દ્રમ પહોંચીને તુરત જ ખૂબ ઝડપે કારમાં નજીકની હોટલમાં જઇને કપડાં બદલાવ્યાં અને ઝડપથી ત્રિવેન્દ્રમના અવકાશ મથક નજીકના થુમ્બા રેલવે સ્ટેશનના સ્થળે પહોંચ્યા અને તે જ વખતે રેલવે પ્રધાન પણ પહોંચ્યા. થુમ્બા રેલવે સ્ટેશનની શિલાન્યાસ વિધિ સમયસર થઇ ગઇ. બાદમાં, નિયમ મુજબ સાથી વિજ્ઞાાનીઓ સાથે મિટિંગો ચાલી. બીજા દિવસે તા.૧૯-૧૨ના દિવસે ફરી મિટિંગો શરૂ થઇ. બીજા દિવસે મુંબઇ જવાનું હોવાથી, રાત્રે વિજ્ઞાાનીઓને પોતાની સાથે જવા માટે કોવાલમ હોટેલમાં બોલાવ્યા અને ચર્ચાનો દોર જમતાં જમતાં ચાલુ રહ્યો. લગભગ ૧-૦૦ વાગ્યે બધા છૂટા પડયા. વિક્રમભાઇ બધાને ગુડ નાઇટ કહી સૂવા પોતાના રૂમમાં ગયા. સવારે ૫-૦૦ વાગે હોટેલના બેરરે કોફી લઇને દરવાજો ખટખટાવ્યો. પણ જવાબ ન મળ્યો. આથી તેણે માન્યું કે રાત્રે મોડે સુધી જાગ્યા હોવાથી થોડીવાર પછી તેઓને ઉઠાડવા. ૧૫-૨૦ મિનિટ બાદ ફરીથી પ્રયત્ન કર્યો. પરંતુ જવાબ ન મળ્યો. આથી નજીકમાં રહેતા તેમના અંગત સચિવ તથા સાથીને તુરત જ બોલાવ્યા અને બધાએ સાથે મળીને દરવાજાના વેન્ટિલેશનમાં હાથ નાખીને દરવાજો ઉઘાડયો અને જોયું કે, પથારીમાં વિક્રમભાઇ ચિરનિદ્રામાં સૂતા હતા. તુરત જ ડોકટરને બોલાવ્યા. ડોકટરે તેઓને તપાસીને કહ્યું કે, છેલ્લા ૩-૪ કલાકમાં તેઓને હૃદયરોગનો હુમલો આવ્યો જેથી તેઓનું અવસાન થયું છે.’

સામાન્ય રીતે તેઓ સૂતા પહેલા અખબાર લેતા. થોડીવાર વાંચી ઘડિયાળ કાઢી બહારના ટેબલ પર મૂકતા,સાથે અખબાર મૂકતા. ત્યાર બાદ પાણી પીને સૂઇ જતા. પરંતુ જ્યારે વિક્રમભાઇનો રૂમ ખોલવામાં આવ્યો ત્યારે ઘડિયાળ અને અખબાર પથારીમાં જ હતા પરંતુ લાઇટ બંધ હતી.

વડાપ્રધાન શ્રી લાલબહાદુર શાસ્ત્રીજીનું તાસ્કંદમાં હૃદયરોગના હુમલાના કારણે અવસાન થયું ત્યારે તેઓનું પોસ્ટમોર્ટમ કરવામાં આવ્યું નહીં જે વિશે અનેક ટીકા થઇ હતી. તેમ ડો. વિક્રમભાઇનું ઓચિંતુ કોઇપણ રોગ ન હોવા છતાં, ઊંઘમાં અવસાન થયું. તેમ છતાં તેમનું પણ પોસ્ટમોર્ટમ કરવામાં આવ્યું નહીં અને તેઓના આ પ્રકારના અવસાને અનેક શંકાને જન્મ આપ્યો.

તેઓએ કહ્યું હતું ઃ ‘મારા જીવનમાં મેં ત્રણ પ્રકારની ભૂમિકા ભજવી છે- વિજ્ઞાાની, ઉદ્યોગપતિ અને સરકારી અધિકારી, હું ઇચ્છું છું કે, મારા જીવનની છેલ્લી ભૂમિકા શિક્ષક તરીકેની હોય.’

ડો. વિક્રમ સારાભાઇને અમદાવાદ શહેર માટે અપાર પ્રેમ હતો. પરંતુ અત્રે નોંધનીય છે કે ગુજરાત યુનિર્વિસટીનું આધુનીકરણ કરવા ઇચ્છતા સ્વપ્નદૃષ્ટા ડો. વિક્રમ સારાભાઇને કુલપતિની ચૂંટણીમાં રાજકારણીઓને હરાવી દીધા હતા. ડો.વિક્રમ સારાભાઇ થોડાંક વર્ષ માટે પણ કુલપતિ બન્યા હોત તો આજે ગુજરાત યુનિર્વિસટીનું સ્વરૂપ કેવું હોત?

રેડ રોઝ – દેવેન્દ્ર પટેલ

અમેરિકાની ચૂંટણીઓ સમગ્ર વિશ્વ માટે એક ઈવેન્ટ હોય છે. વિશ્વભરનાં પ્રચાર માધ્યમોને અમેરિકાના પ્રમુખની ચૂંટણીમાં રસ રહે છે. પ્રમુખપદ માટે ટિકિટ મેળવવી અને ચૂંટણી જીતવી એ બહુ મોટો ઉત્સવ હોય છે. અત્યાર સુધીમાં ફક્ત ૪૩ વ્યક્તિઓ માટે જ આ શક્ય બન્યું છે. અહીં પણ પૈસાની રમત તો હોય છે જ. અમેરિકાના લોકો ભલે ગમે તેટલા ઉદારમતવાદી હોય પરંતુ ભીતરથી સનાતન મૂલ્યોને જ મહત્ત્વ આપે છે. ચૂંટણી ઝુંબેશ ચાલુ હોય ત્યારે ઉમેદવારે પોતાની છબીનું કાળજીપૂર્વક જતન કરવું પડે છે. વળી, નોંધપાત્ર વાત એ છે કે અમેરિકામાં કોઈ એક વ્યક્તિ પ્રમુખ બની જાય તો તે ગમે તેટલી લોકપ્રિય હોય તોપણ બે ટર્મથી વધુ પ્રમુખપદે રહી શકતી નથી. એક ટર્મ ચાર વર્ષની હોય છે. બરાક ઓબામાની આ બીજી ટર્મ છે. તેઓ જીતી શકે તેમ હોય તોપણ આગામી ચૂંટણીમાં ઉમેદવારી નહીં કરે. ભારતમાં લોકો હાંકી કાઢે નહીં ત્યાં સુધી નેતાઓ નિવૃત્ત થતા નથી. વડાપ્રધાનપદ માટે ૮૭ વર્ષની વયના નેતાઓ પણ અહીં રિસાતા જોવા મળે છે.

ભારતમાં રાજનીતિની પેટર્ન બદલાઈ છે ત્યારે એ પરિપ્રેક્ષ્યમાં વિશ્વના સહુથી વધુ શક્તિશાળી દેશ-અમેરિકા પાસેથી શીખવા જેવું છે. અમેરિકા એટલે અમેરિકાનું અર્થકારણ. અમેરિકા એટલે અમેરિકાનો જબરદસ્ત મોટો ઉદ્યોગ સમૂહ અને અમેરિકા એટલે ન્યુક્લિયર પાવર, અમેરિકા એટલે તેની લેટેસ્ટ આર્મી. અમેરિકા એટલે લેટેસ્ટ ટેક્નોલોજી. બધું હોવા છતાં અમેરિકા આર્થિક રીતે પડી ભાગ્યું. જબરદસ્ત મંદી આવી. મિલકતો અડધી કિંમતે વેચાવા લાગી. દુનિયાનો એક પણ એવો દેશ નથી જ્યાં અમેરિકાનો હસ્તક્ષેપ ન હોય. દુનિયાનું એક પણ યુદ્ધ નથી કે જેમાં અમેરિકાનો હસ્તક્ષેપ ન હોય. આ બધું જ હોવા છતાં પ્રેસિડેન્ટ બરાક ઓબામા અમેરિકાને આર્થિક મંદીમાંથી બહાર કાઢી શક્યા નથી. ચૂંટણી પૂર્વે’ ન્યૂ યોર્ક ટાઇમ્સ’ અખબારે તો એમની ઠેકડી ઉડાડતાં લખ્યું હતું કે, “ઓબામા ભૂલથી રાજકારણી થયા છે. તેમણે કવિ કે નવલકથાકાર તરીકે તેમની કારકિર્દી બનાવવી જોઈતી હતી.” આવી મજાક છતાં ઓબામાને ટિકિટ મળી હતી અને આઠ વર્ષથી પ્રેસિડેન્ટ બિલ ક્લિન્ટનનાં પત્ની હિલેરી ક્લિન્ટનના ‘વ્હાઈટ હાઉસમાં’ ધામા છતાં ડેમોક્રેટિક પાર્ટીએ બરાક ઓબામાને પ્રમુખ પદ માટે ટિકિટ આપી હતી અને તેઓ બે વાર વિજયી બન્યા હતા. 

પરંતુ પરિણામ?

પરિણામ લોકોની સમક્ષ છે. જે અમેરિકાએ ગોધરાકાંડની ઘટનાઓ માટે નરેન્દ્ર મોદીને જવાબદાર ઠેરવી અમેરિકામાં પ્રવેશવા વિઝા આપ્યા નહોતા તે જ અમેરિકા હવે વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીને વોશિંગ્ટનમાં સત્કારવા થનગની રહ્યું છે. રખે કોઈ એમ માને કે અમેરિકા નરેન્દ્ર મોદીથી ડરે છે. ખરી વાત એ છે કે અમેરિકાને તેનાં ઉત્પાદનો વેચવા મોટું બજાર જોઈએ છે. ચીનને પણ પોતાની પ્રોડક્ટસ વેચવા મોટું બજાર જોઈએ છે અને તે ભારત છે. ભારતમાં એમની ચીજવસ્તુઓ ખરીદવા ૧૨૫ કરોડ ગ્રાહકો છે. અમેરિકાની મલ્ટિનેશનલ કંપનીઓને ભારતમાં કન્ઝ્યુમર ગુડસ વેચવા છે. શસ્ત્રો અને ન્યુક્લિયર ઉપકરણો વેચવાં છે. ઉતારુ વિમાનો અને પેસ્ટિસાઇડ્સ પણ વેચવાં છે અને તે માટે બરાક ઓબામા પણ નરેન્દ્ર મોદી માટે રેડ કાર્પેટ પાથરી રહ્યા છે.

આ વાતને જરા અલગ દૃષ્ટિકોણથી જોઈએ. બરાક ઓબામા એક સજ્જન વ્યક્તિ છે, તેમાં કોઈ ઇનકાર નથી. તેઓ ઉત્કૃષ્ટ વક્તા છે. તેઓ સ્વપ્નદૃષ્ટા છે. ચૂંટણી પ્રચાર દરમિયાન તેમણે માર્ટીન લ્યુથર કિંગના શબ્દો વાપરીને કહ્યું હતું:

Yes, I have a dream. એક દિવસ એવો ઊગશે કે, અમેરિકામાં કાળા- ગોરા સર્વ માણસો સમાન હશે. ગૌર-વંશવાદનો નાશ થશે, એક દિવસ કાળા અને ગોરા કે કેથલિક અને પ્રોટેસ્ટન્સ, યહૂદીઓ અને ખ્રિસ્તીઓ એક થઈ બંધુત્વનો ભાવ કેળવશે. એક વાર કોઈએ મને પૂછયું હતું: “તમારા જીવનની મૂળભૂત પ્રેરણા કઈ?”- તો મેં જવાબ આપ્યો હતોઃ “એક નદીની જેમ જીવતા રહેવું અને એવી રીતે વહેવું કે આસપાસનો વિસ્તાર લીલોછમ કરવાની આપણી ક્ષમતા વધતી જાય.”

પણ બરાક ઓબામાનું આ સુંદર સ્વપ્ન સાકાર થયું છે ખરું?

 બરાક ઓબામા એક સજ્જન વ્યક્તિ હોવા છતાં તેઓ I have a dream’નું સૂત્ર આપ્યા બાદ શું તેમનું એ સ્વપ્ન અમેરિકાને ફળ્યું છે ખરું? આ પ્રશ્નોના જવાબ અમેરિકાની પ્રજા જ આપી શકે.

પ્રેસિડેન્ટ બરાક ઓબામા માત્ર સ્વપ્નોના સોદાગર નથી તેઓ વાસ્તવવાદી પણ છે અને તેઓ પરિચય તેઓ પહેલી જ વાર પ્રમુખ બન્યા ત્યારે જ આપી દીધો હતો. તેઓ પહેલી જ વાર અમેરિકાના પ્રેસિડેન્ટ તરીકે ચૂંટાયા તે પછી વિજય રેલીને સંબોધતાં પ્રેસિડેન્ટ બરાક ઓબામાએ કહ્યું હતું: “હું જાણું છું કે આ કાર્ય તમે કેવળ ચૂંટણી જિતાડવા માટે કર્યું નથી. તમે મારા માટેય કર્યું નથી. તમે આમ કર્યું, કારણ કે આપણી સમક્ષ કેટલો મોટો પડકાર છે તેની તમને ખબર છે. આજે આ વિજયની રાત આપણે ઊજવીએ છીએ પરંતુ તે ઉજવણીમાં પણ આવતી કાલના પડકારોની કલ્પનાઓ છુપાયેલી છે. આપણી સમક્ષ મોટાં આહ્વાનો છે. બે યુદ્ધો. ભયગ્રસ્ત માનવ સમુદાય, સદીનું સૌથી ભયંકર આર્થિક સંકટ એ બધા પડકારોની વચ્ચે આપણે આ વિજયની રાત ઊજવી રહ્યા છીએ. ઇરાક અને અફઘાનિસ્તાનના પહાડોમાં આપણા સૈનિકો પોતાના જીવનને સંકટમાં નાંખીને ઊભા છે. આજે કેટલાંય માતા-પિતા એવાં છે કે જેઓ રાત્રે નાનાં બાળકોને ઉંઘાડીને તેમના ઓશિકા પાસે બેસી તેમનાં બાળકોની સ્કૂલ-ફીની અને ડોક્ટરનાં બિલની િંચંતા કરતાં હોય છે. આપણે નવી ઊર્જા મેળવવી પડશે. નવા રોજગાર ઉપલબ્ધ કરવા પડશે. નવી શાળાઓ બાંધવી પડશે. આ બધું શક્ય નથી. સરકાર બધા જ પ્રશ્નો ઉકેલી શકતી નથી. આ વિજય એ જ ‘પરિવર્તન’ નથી. સત્ય એ છે કે આપણી સમક્ષ રહેલા પડકારો બાબતે હું તમારી સાથે પ્રામાણિક રહીશ. હું તમને જવાબ આપવા બંધાયેલો છું. મારો નિર્ણય તમને ગળે ન ઊતરે તો હું તમારી વાત સાંભળીશ.”

એક શક્તિશાળી પ્રેસિડેન્ટની કેવી વાસ્તવવાદી વાત?

આ તો ઠીક પણ પ્રેસિડેન્ટ ઓબામાએ વિજય રેલીને પ્રવચન કરતાં કહેલી એક વાત માત્ર અમેરિકાને જ નહીં, પરંતુ ભારત સહિત આખા વિશ્વને લાગુ પડે છે. તેમણે કહ્યું હતું કે, “આ આર્થિક સંકટે આપણને એ જ શીખવ્યું છે કે, ‘મેન સ્ટ્રીટ’ અસ્વસ્થ હશે તો ‘વોલ સ્ટ્રીટ’ પર ચળકાટ હોઈ શકે નહીં અને હોય તો તેનો કોઈ અર્થ નથી.” મતલબ એ કે અમેરિકાનું શેરબજાર કે જે ‘વોલ સ્ટ્રીટ’ તરીકે ઓળખાય છે તેની પર ચળકાટનો કોઈ અર્થ નથી. જ્યાં સુધી ‘મેન સ્ટ્રીટ’ અને માનવીઓની શેરી સ્વસ્થ ન હોય.

ભારતનું શેરબજાર ચળકાટમાં છે અને સેન્સેક્સ આસમાનને સ્પર્શી રહ્યો છે, પરંતુ તેથી દેશની ૪૦ કરોડથી વધુ ગરીબ પ્રજાનું કોઈ દળદળ ફીટતું નથી, આ કડવું સત્ય છે. સેન્સેક્સને અને ગરીબ પ્રજાને મોંઘવારીનો અને બેકારીનો કોઈ સંબંધ નથી. સેન્સેક્સ ઊંચે જવાથી ગરીબી, મોંઘવારી કે બેરોજગારી ઘટતી નથી. સેન્સેક્સનો ચળકાટ એ દેશની ૧૨૫ કરોડની વસતીનો ચળકાટ નથી. સેન્સેક્સનો ચળકાટ એ મુઠ્ઠીભર ઉદ્યોગપતિઓ અને શેરબજારિયાઓનો જ ચળકાટ છે. સેન્સેક્સ વધવાથી નવી સ્કૂલો, નવી નહેરો,નવા પાતાળકૂવા કે નવાં શૌચાલયો ઊભાં થતાં નથી. સેન્સેક્સને દેશની પ્રગતિ માની લેનારાઓને સેન્સેક્સ જ ડુબાડશે. સેન્સેક્સ એ મૂડીપતિઓની નાડી છે, આમ પ્રજાની નહીં.

સેન્સેક્સ વધવાથી ગરીબી, મોંઘવારી અને બેરોજગારી દૂર થતી નથી