મારા અને જયદેવ વચ્ચેના સંબંધોની ખબર મારા સ્કૂલના આખાયે સ્ટાફને હતી

એ પોતાની કથા કાંઈક આ પ્રમાણે કહે છેઃ ”સખત ગરમીના દિવસો હતા. સ્કૂલમાં વિદ્યાર્થીઓની પરીક્ષા પૂરી થઈ ગઈ હતી. હવે વેકેશન શરૂ થવામાં થોડા જ દિવસોની વાર હતી. મારી સાથે જ સ્કૂલમાં ટિચરની જોબ કરતા જયદેવ સાથે મારા એફેરની સહુ કોઈને ખબર હતી. મારા અને જયદેવના સંબંધોની ચર્ચા પણ હતી. પરંતુ મને એનો કોઈ ડર નહોતો કારણ કે હું અને જયદેવ પરણવાના ના હતા. જયદેવ દૂરના એક ગામનો ખેડૂત પુત્ર હતો. એના માતા-પિતા અને મોટાભાઈએ ખૂબ દુઃખ વેઠીને એને ભણાવ્યો હતો. જયદેવ મને ગમતો હતો. કારણ કે ખૂબ જ નમ્ર અને વિવેકી હતો. એના માતા-પિતાની સામાન્ય પરિસ્થિતિ એ કદી છુપાવતો નહોતો.

વેકેશન પડતાં જ એ એના ગામ ગયો. જતાં પહેલાં તે મને શાંતિથી મળ્યો હતો. માતા-પિતાની મંજૂરી લઈ ટૂંકમાં જ સાદગીથી લગ્ન કરી લેવા માટે અમે બેઉ સંમત હતાં. સ્કૂલમાં મારી સાથે કામ કરતા તમામ સ્ટાફને આ વાતની ખબર હતી. મારા જીવનની બધી જ વાતો હું મારી સાથે જ સ્કૂલમાં શિક્ષિકા તરીકે નોકરી કરતી આસ્થાને જણાવતી હતી.

પરંતુ અચાનક મને ખબર પડી કે જયદેવ તો ઉનાળાની રજાઓ દરમિયાન ગામડે લગ્ન કરીને પાછો આવ્યો છે. આ વાત આગની જેમ સ્કૂલમાં ફેલાઈ ગઈ. મને પણ જ્યારે આ વાતની ખબર પડી ત્યારે હું પણ અવાક રહી ગઈ. મારા માટે સ્કૂલમાં જવા પગ ઉપાડવો પણ મુશ્કેલ બની ગયો. સ્ટાફમાં ગુસપુસ શરૂ થઈ ગઈ હોવાનું મને આસ્થાએ જણાવ્યું. મને ખબર હતી કે આખોયે સ્ટાફ મારા ચહેરાના હાવભાવ જોવા આતુર હતો.

આ પ્રશ્નની ભીતર એક કટાક્ષ હતો. હું જાણે કે અંદરથી સળગી રહી હતી. મેં સંયમ જાળવવા કોશિશ કરી. સ્ટાફની નજરોથી બચવા હું સીધી જ મારા કલાસરૂમ તરફ જતી રહી. ત્યાં જ લોબીમાં મને જયદેવ દેખાયો. મારો ચહેરો ગુસ્સાથી લાલચોળ થઈ ગયો. થોડીવાર માટે તો થયું કે બધાંની સામે જ એને તમાચો ફટકારી દઉં. પણ આસ્થા મારી પાછળ જ હતી. એણે આ નાજુક ક્ષણને પામી જતાં મને કહ્યું: ”ભૈરવી, વિદ્યાર્થીઓ તમારી રાહ જુએ છે.”

હું ઝેરનો ઘુંટડો ગળી ગઈ. અને જયદેવ તરફ નફરતથી નજર ફેંકી મારા કલાસરૂમમાં ચાલી ગઈ.

સ્કૂલ છુટયા બાદ મારી સખી આસ્થાએ મને કહ્યું: ”હું નથી જાણતી કે હું તને જે કહેવા માગું છું તેની શું પ્રતિક્રિયા આપીશ. પરંતુ જયદેવે મારી મારફત તને કહેરાવ્યું છે કે એ તને મળવા માંગે છે.”

આસ્થાએ શાંતિથી કહ્યું: જો ભૈરવી ! જયદેવે તારી સાથે જે કર્યું છે તે માટે મારા મનમાં તારાથી જરાયે ઓછો આક્રોશ નથી. પરંતુ મને લાગે છે કે તારે એક વાર તો એને મળી લેવું જ જોઈએ.”

ખૂબ સમજાવ્યા બાદ હું તૈયાર થઈ. હાઈવે પરની રેસ્ટોરામાં સાંજે સાત વાગે મળવાનું નક્કી થયું. મારા મનમાં જયદેવ માટે નફરત સિવાય કાંઈ બચ્યું નહોતું. રેસ્ટોરામાં મળી એ ગમે તેટલું રડે કે મને સમજાવે હું તેને માફ કરવા તૈયાર નહોતી. અત્યંત ક્રોધ સાથે હું હાઈવે પરની રેસ્ટોરાંમાં પહોંચી. જયદેવ પહેલેથી જ આવીને એક ટેબલ પાસેની ખુરશીમાં બેઠેલો હતો. હું ચૂપચાપ તેની સામે જઈને બેસી ગઈ. તેની નજર ઝુકેલી હતી. મારું શરીર ગુસ્સાથી કાંપી રહ્યું હતું. હું કાંઈ બોલું તે પહેલાં જયદેવે એક કવરમાંથી તસવીરો કાઢી ટેબલ પર મૂકી.

મેં જોયંુ તો તેમાંની એક તસવીર જયદેવના મોટાભાઈની હતી. તેના ભાઈની તસવીર પર ફૂલોની માળા દેખાતી હતી. મેં પૂછયું:”આ તો તમારા મોટાભાઈ છે. શું થયું તેમને ?”

જયદેવે શરૂ કર્યુઃ ” રજાઓમાં હું ઘેર પહોંચ્યો તેના બીજા જ દિવસે મોટાભાઈને ખેતરમાં સાપ કરડયો અને મૃત્યુ પામ્યા. અમારા ઘર પર આભ તૂટી પડયું. મારા-પિતાને સંભાળવા મુશ્કેલ બની ગયું. મારા હાથે જ ભાઈને અગ્નિદાહ દીધો. પૂરા અગિયાર દિવસ શોક ચાલ્યો. હું ઘેર જઈને આપણા લગ્ન માટેની વાત કરવાનો હતો ત્યાં જ પિતાજીએ એક વાત કરી જે સાંભળીને હું સ્તબ્ધ બની ગયો. મારા પિતાજીએ મને કહ્યું કે ભાઈ, તને ભણાવવા, કોલેજની અને હોસ્ટેલની ફી ભરવા બાજુના જ ગામના એક આગેવાન પાસેથી અમે કર્જ લીધેલું છે. પરંતુ એ કર્ર્જ આપતાં પહેલાં આગેવાને એવી શરત કરી હતી કે તેમની દીકરી સાથે મોટાભાઈ લગ્ન કરે. દીકરી શ્યામ અને જરાયે રૂપાળી નથી. ભણેલી પણ નહોતી. મોટાભાઈ પણ ભણેલા નહોતા. તેથી મેં એ શરત મંજૂર રાખી હતી.. પણ ભાઈનું મૃત્યુ થતાં ૧૨માં દિવસે જ આગેવાને કહ્યું કે, તમારો એક છોકરો મરી ગયો પણ બીજો તો છે ને?” એને કહો કે તે મારી છોકરી સાથે લગ્ન કરે અથવા મારી રકમ વ્યાજ સાથે ચૂકવી દો.

મારી પાસે એટલા પૈસા નહોતા. માતા-પિતાએ કહ્યું કે હવે તું લગ્ન નહીં કરે તો અમારે આપઘાત કરવો પડશે.”

અને મેં મારું જીવન માતા-પિતા માટે દાવ પર લગાવી દીધું. પિતાની આબરુ અને તેમનું જીવન બચાવવા મેં નિર્ણય કર્યો. એમણે અને મારા મોટાભાઈએ જે કર્ર્જ લીધું હતું તે બધું જ મને ભણાવવા માટે લીધું હતું. પિતા પાસે તો માત્ર દોઢ વીઘું જમીન હતી. અને મેં કઠોર નિર્ણય કરી બાજુના ગામના આગેવાન કે ત્યાંના સરપંચ પણ છે તેમની દીકરી રમા સાથે ખૂબ સાદગીથી લગ્ન કરી લીધું.”

જયદેવ બોલતો જ રહ્યોઃ ”ભૈરવી, હું ખોટું નહીં બોલું. જે વખતે રમા જેવી કદરૂપી છોકરી સાથે મેં લગ્ન કરવા નિર્ણય કર્યો ત્યારે તું મને જરાયે યાદ આવી નહોતી. એ વખતે મને મારા માતા-પિતા અને મારા ભાઈનો મારા માટેનો ત્યાગ જ નજર સમક્ષ હતો. મને ભણાવવા માટે મારો ભાઈ એક અસુંદર છોકરીને પરણવા તૈયાર થયા હતા. તેમનું આવું મૃત્યુ થયું ના હોત તો તેમણે જ રમા સાથે લગ્ન કરી લીધું હોત. ખરેખર તો મારા ભાઈએ મને ભણાવવા એમની જિંદગી દાવ પર લગાવી દીધી.”

અને તે બોલ્યોઃ ”ભૈરવી, હું જો રમા સાથે લગ્ન ના કરત તો રમાના પિતા મારું ઘર અને જમીન પણ લઈ લેત. મારા માતા-પિતા ઘર વિહોણા બની જાત. તેથી ખૂબ સમજી વિચારીને મેં આ લગ્ન કર્યું છે. તું એને જે સમજવું હોય તે સમજી શકે છે. મેં કોઈની સાથે દગો કર્યો છે કે મારી આ માતા-પિતા પ્રત્યેની ફરજ નિભાવી છે તે તું નક્કી કરી લે. હું તારો ગુનેગાર છું એ વાત હું કબૂલ કરું છું. મેં તને ખૂબ દુઃખ આપ્યું છે, ભૈરવી પરંતુ સંબંધો લગ્નમાં પરિણમે તેને જ પ્રેમ કહેવાય એમ હું નથી માનતો. તારી સમજ શક્તિ પર મને ભરોસો છે. એક બીજાને સમજવું તેનું નામ જ પ્રેમ છે. બસ આટલું કહેવા મેં તને આજે અહી બોલાવી હતી.”

અને હું જયદેવની આંખોમાં જોઈ રહી. એમાં નિખાલસતા હતી, સચ્ચાઈ હતી, મજબૂરી હતી, દર્દ હતું. મને લાગ્યું કે હું અહીં આવી ત્યારે અલગ હતી. અત્યારે સાવ અલગ જ હતી. મારા ભીતરમાં એક જબરદસ્ત પરિવર્તન આવતું જણાયું. જયદેવ માટે મને જે માન હતું તેમાં હજારો ગણો વધારો થતો હોય તેમ લાગ્યું. મેં કહ્યું: ”જયદેવ ! સારું થયું કે હું તમને મળવા આવી. નહીંતર આખી જિંદગી હું તમને નફરત કરતી હોત. તમને સાંભળ્યા બાદ મને તમારા માટેનો આદર અને શ્રદ્ધા વધી ગયાં છે. હું હંમેશાં એવી વ્યક્તિનો આદર કરું છું જે પોતાના સ્વાર્થથી ઉપર ઊઠીને પોતાના માતા-પિતા માટે કાંઈક કરે છે. મને તો થાય છે કે મેં એક સારું વિચારવાળી વ્યક્તિને પ્રેમ કર્યો હતો. આ વાતનું મને અભિમાન છે. હવે એક કામ કરો, જયદેવ. રમાને ગામડેથી અહીં લઈ આવો. એ રૂપાળી નથી એમાં એ બિચારીનો શું વાક ? રમાને ભણાવવાની જવાબદારી હું લઉં છું. પ્રેમનું એક આ પણ સ્વરૂપ છે, એમ નથી લાગતું તમને ?” અને અંધારું થવા આવ્યું હતું.

હવે થોડા જ દિવસ પછી જયદેવ રમાને લઈ આવશે અને હું પણ મારી જવાબદારી પૂરી કરીશ. આવતીકાલથી મેં મારી જિંદગીની એક નવી જ શરૂઆત કરવાનો નિર્ણય કર્યો છે. હું હવે રમાના આવવાનો ઈન્તજાર કરું છું.”

ભારતમાં એઈડ્સના દરદીઓની સંખ્યા ૨૪ લાખ પહોંચી ગઈ હોવાનો અંદાજ છે. તેનાથી ૩૯ ટકા એટલે કે ૯ લાખથી વધુ મહિલાઓ છે. તેમાંથી સાડા ત્રણ ટકા બાળકો છે. જેમની વય ૧૫ વર્ષ કરતાં ઓછી છે. ચિંતાજનક વાત એ છે કે એઈડ્સનો ચેપ ધરાવતી વ્યક્તિઓમાં ૮૩ ટકા લોકો ૧૫થી ૪૯ વર્ષની વયના છે. અલબત્ત,નોંધપાત્ર વાત એ છે કે ૨૦૦૦ની સાલમાં પ્રતિવર્ષ ૨.૭ લાખ જેટલા એઈડ્સના નવા દરદીઓ ઉમેરાતા હતા તે સંખ્યા હવે ઘટીને પ્રતિવર્ષ ૧.૪ ટકા થઈ છે. લગભગ ૫૬ ટકાની ગિરાવટ દર્શાવે છે કે લોકો હવે એઈડ્સના ખતરા સામે જાગૃત થઈ રહ્યા છે.

દેશમાં લગભગ ૨૫ વર્ષ પહેલાં ચેન્નાઈમાં એચ.આઈ.વી.- એઈડ્સનો પ્રથમ કેસ નોંધાયો હતો. એ વખતે આ બીમારી વિશ્વભરમાં નવી હતી. એ કારણે વિશ્વમાં એઈડ્સ વિરુદ્ધ જાગરૂકતા જગાવવા શરૂ થયેલી ઝુંબેશના કારણે તથા એઈડ્સની દવાઓ સસ્તી બનવાના કારણે એઈડ્સની રફતાર ધીમી પડી છે. ભારતમાં એઈડ્સનો ફેલાવો સહુથી વધુ આંધ્ર,તામિલનાડુ, કર્ણાટક, કેરાલા, મહારાષ્ટ્ર અને ગોવામાં હતો. મુંબઈમાં ગ્રાંટ રોડ જેવા વિસ્તારોમાં ‘રેડલાઈટ’ એરિયા છે. અહીં વસતી રૂપજીવિનીઓ પહેલાં કરતાં હવે વધુ જાગૃત છે, પરંતુ દક્ષિણનાં રાજ્યોમાં એનું પ્રમાણ વધુ હતું. ત્યાં એઈડ્સ વિરોધી અભિયાન તેજ કરવાના કારણે આ રાજ્યોમાં એઈડ્સના દરદીઓમાં ૮૦ ટકાનો ઘટાડો થયો છે. એથી ઉલટું ઉત્તરનાં રાજ્યોમાં એઈડ્સનું પ્રમાણ ઓછું હતું ત્યાં એઈડ્સના દરદીઓ વધી રહ્યા છે. અલબત્ત, તાજા આંકડાઓ અનુસાર હજુ દર વર્ષે જે નવા ૧.૨ લાખ દરદીઓ આવે છે તે હજુ પણ મોટેભાગે દક્ષિણનાં રાજ્યો અને મહારાષ્ટ્રમાંથી જ આવે છે. આ રાજ્યોમાંથી કુલ એઈડ્સના દરદીઓના ૩૯ ટકા દરદીઓ આવે છે.

મુંબઈ, દિલ્હી અને કોલકાત્તા દેશમાં સહુથી મોટું સેક્સ વર્કર્સ બજાર ધરાવે છે. આખા દેશમાંથી ખાસ કરીને ઉત્તર પ્રદેશ અને બિહારમાંથી ગરીબ પરિવારની યુવતીઓને પ્રોસ્ટિટયુશનના વ્યવસાયમાં લાવવામાં આવે છે. તેમાં નેપાળ, તિબેટ અને ભૂતાનની યુવતીઓનું પણ એક આગવું બજાર છે. હાલ આથમી ગયેલી નેપાળી એક્ટ્રેસ મનીષા કોઈરાલાના મુંબઈમાં પદાર્પણ બાદ ફિલ્મની હિરોઈન બનવાનું ખ્વાબ લઈને સેંકડો યુવતીઓ નેપાળથી મુંબઈ આવતી થઈ હતી અને તેમનો છેવટનો મુકામ ગંદાં વેશ્યાગૃહોમાં જ થંભી જતો હતો. દિલ્હીમાં હરિયાણા, પંજાબ અને ઉત્તરપ્રદેશથી સહુથી વધુ યુવતીઓ પેટિયું રળવા આવે છે અને છેવટે લોહીના વેપારમાં વ્યસ્ત થઈ જાય છે. દિલ્હી એ દેશનું પાટનગર અને આંતરરાષ્ટ્રીય પર્યટક સ્થળ હોવાથી ઘણાં વિદેશી સહેલાણીઓ પણ દિલ્હી આવે છે, પરંતુ તેમાં ભાંગી ગયેલા રશિયાના વિખૂટા પડેલા દેશો જેવા કે યુક્રેઈન અને ઉઝબેકિસ્તાનની પણ ઘણી યુવતીઓ દિલ્હીમાં જ રહી જઈ કોલગર્લનો વ્યવસાય સ્વીકારી લે છે. કોલકાત્તા જેવા શહેરમાં આસપાસનાં ગરીબ ગામોની યુવતીઓ આ જ ધંધામાં પનાહ લે છે. તેમાં હવે બંગલાદેશની યુવતીઓ પણ ઉમેરાતી જાય છે. જે યુવતીઓ ગરીબ પરિવારમાંથી આવે છે તેઓ ઝાઝી શિક્ષિત ના હોઈ સ્વાસ્થ્ય પ્રત્યે જાગૃત હોતી નથી અને શ્રમજીવી વર્ગના ગ્રાહકો સાથેના સંબંધોથી એઈડ્સનો ભોગ બને છે અને એઈડ્સ ફેલાવે છે. પ્રોસ્ટિટયુશન એ આ જાતનો હજારો વર્ષ જૂનો વ્યવસાય છે. તે અટક્યો નથી અને અટકશે નહીં. પ્રાચીન ગ્રીસ, પ્રાચીન રોમ, પ્રાચીન ટ્રોય અને પ્રાચીન ભારતમાં પણ આ વ્યવસાય હતો. એ વખતે પણ સેક્સ સંબંધોથી થતા રોગો હતા. એડોલ્ફ હિટલર ખુદ સિફિલીસથી પીડાતો હતો, પરંતુ એઈડ્સ એ ૨૦મી સદીનો રોગ છે.

અમેરિકામાં ૧૯૮૧ના વર્ષમાં સહુથી પહેલો એચ.આઈ.વીનો કેસ નોંધાયો હતો. શરૂઆતમાં તેને સમલૈંગિકોના સંક્રમણથી થતો રોગ કહેવામાં આવતો હતો. તે વખતે તેને ‘ ગે રિલેટેડ ઇમ્યુન ડેફિશિયન્સી’ રોગ કહેવાતો હતો. તે પછી અન્ય લોકોમાં પણ તે પ્રસરતાં તેને એક્વાયર્ડ ઇમ્યુનો ડેફિશિયન્સી સિન્ડ્રોમ(એઈડ્સ) તરીકે ઓળખવામાં આવ્યો. એચ.આઈ.વી. એટલે કે ‘હ્યુમન ઇમ્યુનો ડેફિશિયન્સી વાયરસ’ એક એવો વાયરસ છે જે વિકસિત થઈને એઈડ્સનું સ્વરૂપ લે છે. કોઈ એચઆઈવી પોઝિટિવ હોય તો તેનો તે એઈડ્સ છે તેવો નથી. એચઆઈવી શરીરમાં પ્રવેશે તે પછી તે શરીરની પ્રતિરોધક શક્તિ એટલે કે રોગો સામે લડવાની શક્તિ ઘટાડી નાંખે છે અને તેથી શરીર બીજી અન્ય બીમારીઓ તથા બીજા વાઇરસની ઝપેટમાં આવી જાય છે. સામાન્ય રીતે ૧૦ વર્ષ બાદ જ એઈડ્સનાં લક્ષણો જોવા મળે છે. એઈડ્સની ઓળખ કરવા માટે કોઈ ચોક્કસ લક્ષણ નથી. શરીરની અન્ય રોગો સામે લડવાની ક્ષમતા ઘટતી જાય અને ઝડપથી વજન ઘટવા માંડે તથા વારંવાર ડાયેરિયા થઈ જવો, તાવ આવવો, સૂકી ખાંસી આવવી, રાત્રે પરસેવો થવો, જીભ અને ગળામાં સફેદ નિશાન થવાં એ લક્ષણો એઈડ્સનો નિર્દેશ કરે છે. જો કે આ લક્ષણો બીજી બીમારીઓમાં પણ જોવા મળે છે. એઈડ્સની પહેચાન કરવા માટે એઈડ્સનો ટેસ્ટ કરાવવો જરૂરી છે. તેનો વાઇરસ છ માસ સુધી સક્રિય હોય છે. પહેલો ટેસ્ટ નેગેટિવ આવે તો છ મહિના બાદ બીજો ટેસ્ટ કરાવવો જરૂરી છે. બીજો ટેસ્ટ પણ નેગેટિવ આવે તો તમને એઈડ્સ નથી એમ સમજી શકાય.

માત્ર યૌન સંબંધોથી જ એઈડ્સ થાય છે તેવું નથી. કોઈ બીમારી દરમિયાન તમને બહારનું કોઈ લોહી ચડાવવામાં આવ્યું હોય અને તે લોહી અથવા તે સોય કોઈના ચેપથી પ્રદૂષિત હોય તો લોહી લેનાર વ્યક્તિને પણ એઈડ્સ થઈ શકે છે.

હાલ જે આંકડા ઉપલબ્ધ છે તે પ્રમાણે (૧) અસુરક્ષિત સેક્સ સંબંધોથી એચઆઈવી સંક્રમણનું કારણ ૮૭.૪ ટકા છે. (૨) મા બાપના કારણે જે બાળકોને એઈડ્સ થાય છે તેનું પ્રમાણ ૫.૪ ટકા છે. (૩) એઈડ્સ થવાનાં કારણોમાં ચેપી સોયથી આ રોગ થવાની ટકાવારી ૧.૬ ટકા છે. (૪) ચેપી લોહીથી આ રોગ થવાની ટકાવારી ૧ ટકા છે. સમલૈંગિક સંબંધોથી આ રોગો થવાની ટકાવારી ૧.૩ ટકા છે. (૫) કોઈ અજ્ઞાત કારણોથી આ રોગ થવાની ટકાવારી ૩.૩ ટકા છે. ટૂંકમાં, સેક્સ સંબંધ સિવાય પણ બીજાં કારણોસર એઈડ્સ થઈ શકે છે.

દેશમાં ૩૧૩ જેટલાં સેન્ટરો દ્વારા એચઆઈવી સંક્રમિત રોગીઓને સારવાર આપવામાં આવે છે. જેમાં ૪,૨૮,૬૩૮ જેટલા દરદીઓ સારવાર લઈ રહ્યા છે. મોટી સરકારી હોસ્પિટલોમાં એઈડ્સના દરદીઓને મફત સારવાર આપવામાં આવે છે. આ સારવાર લેનારાઓમાં ૨૫૦૭૧ જેટલાં તો બાળકો છે. ભારતમાં એઈડ્સ વિરુદ્ધ કાર્યક્રમ નેશનલ એઈડ્સ કન્ટ્રોલ ઓર્ગેનાઈઝેશન (નાકો) દ્વારા ચલાવવામાં આવે છે. એઈડ્સની દવાઓ હવે ભારતમાં પણ બને છે. આ દવાઓ સસ્તી છે. એક દરદી દીઠ માસિક રૂપિયા ૫૦૦નું ખર્ચ આવે છે. અલબત્ત, વિશ્વમાં એઈડ્સને ડામવા હવે સેકંડ લાઈન ઉપચાર પણ શરૂ થઈ ગયો છે. નાકોએ પણ સેંકડ લાઈન ટ્રીટમેન્ટ શરૂ કરી છે પણ એ ટ્રીટમેન્ટ મોંઘી છે. તેમાં એક દરદી દીઠ ઉપચારનું ખર્ચ રૂપિયા ૨૫,૦૦૦ આવે છે. અલબત્ત, ભારતની કંપનીઓ પણ હવે એઈડ્સ માટે સેકંડ જનરેશનની દવાઓ બનાવવામાં કાર્યરત છે. લોકો એ વાતનો પણ ખ્યાલ રાખે કે ટેટુ, ઇયર પિર્યિંસગ, કાન વીંધાવવા, એક્યુપંક્ચર અને દાંતની ટ્રીટમેન્ટ લેતી વખતે પણ સાવચેતી રાખવાની જરૂર છે, કારણ કે તે વખતે જે ઉપકરણ વપરાય છે તે પણ આગલી વ્યક્તિ કે ગ્રાહક કે દર્દી દ્વારા એચઆઈવીથી સંક્રમિત હોઈ શકે છે.