ટૂંકી વાર્તાઓના લેખનમાં અમેરિકન લેખક ઓ. હેન્રીનું નામ આટલાં વર્ષો બાદ પણ આદરથી લેવાય છે. દરેક કથાના અંતે એક ચમત્કૃતિ લાવવા માટે જાણીતા ઓ. હેન્રીની ‘ધ લાસ્ટ લીફ’ વાર્તા સૌથી વધારે પોંખાયેલી કૃતિ છે. ‘ધ લાસ્ટ લીફ’ની કથા કંઈક આ પ્રમાણે છેઃ

એક જૂના ગ્રીનવીચ વિલેજની એક આગવી ઓળખ હતી. આ ગામમાં દેશ અને દુનિયામાંથી કલાકારો અને ચિત્રકારો આવતા હતા. અહીં લાલ ઈંટોથી બનેલા ત્રણ માળના જૂના મકાનમાં બે સખીઓ રહેતી હતી. એકનું નામ સુ અને બીજીનું નામ જોન્સી. બંને યુવાન હતી. બંને આર્ટીસ્ટ હતી. બંને આર્ટીસ્ટ હોઈ બંનેના રસ એકસમાન હતા. તેમણે ચિત્રો દોરવા માટે ઉપરના માળે એક સ્ટુડિયો પણ બનાવ્યો હતો.

૧૯મી સદીનાં વર્ષોની આ વાત છે. નવેમ્બર મહિનામાં કાતિલ ઠંડી પડી. એ વખતે ન્યુમોનિયા એક જીવલેણ રોગ ગણાતો. આખીયે કોલોનીના અનેક લોકો ન્યુમોનિયાના ભોગ બન્યા. સખત ઠંડીના કારણે વૃક્ષો પણ સુકાવાં લાગ્યાં. જોન્સીને પણ તાવ આવ્યો. તેને ન્યુમોનિયા થઈ ગયો. તે પથારીવશ થઈ ગઈ. દિવસે દિવસે તે વધુ ને વધુ નબળી થતી ગઈ. ડોક્ટરે નિદાન કર્યું. “તેને બચાવવામાં દસમાંથી એક જ ચાન્સ છે.”

સુ બોલી, “પણ હજુ તે એના જીવનનું એક સુંદર પેઇન્ટિંગ બનાવવા માગે છે.”

ડોક્ટરે બહુ આશાવાદ પ્રગટ ન કર્યો. ડોક્ટરના ગયા બાદ સુ એના સ્ટુડિયોમાં ગઈ અને રડવા લાગી. એ પાછી જોન્સીના રૂમમાં આવી. બીમાર જોન્સી રજાઈ ઓઢીને સૂતેલી હતી. જોન્સીની સામે જ એક ડ્રોઇંગ બોર્ડ મૂકી એક ચિત્ર દોરવા લાગી, પણ એને લાગ્યું કે બીમાર જોન્સી ધીમેથી કંઈક બોલી રહી છે. એણે જોયું તો પથારીમાં સૂતેલી જોન્સીની આંખો ખુલ્લી હતી. તેની નજર બારીની બહાર સ્થિર થયેલી હતી. તે કંઈક ગણી રહી હતી. જોન્સી બોલી. “બાર.”

અને થોડી વાર પછી બોલી. “અગિયાર, દસ, નવ, આઠ અને સાત.”

સુ વિચારમાં પડી ગઈ. જોન્સી બારીની બહાર જોતાં જોતાં કંઈક ગણી રહી હતી. બારીની બહાર લગભગ ચાલીસેક ફૂટ દૂર લાલ ઈંટોવાળું એક બીજું મકાન હતું. બારીની બહાર દેખાતા એ મકાનની લાલ ઈંટો પર એક વેલો હતો. નીચે મૂળમાંથી બહાર આવેલા વેલા પર થોડાંક જ પાંદડાં હતાં. કેટલાંક લીલાં અને કેટલાંક ઠંડીને કારણે પીળાં પડી ગયેલાં અને ખરવાની તૈયારીમાં હતાં,કારણ કે હવે પાનખરની તૈયારી હતી.

સુએ જોન્સીને પૂછયું. “ડિયર, તું શું ગણી રહી છે?”

જોન્સી બોલી. “છ.”

સુએ પૂછયું. “શું?”

જોન્સી પથારીમાં પડયાં પડયાં જ બહારની દીવાલના વેલાને જોતાં જોતાં બોલી. “એ પાંદડાં જલદી જલદી ખરી રહ્યાં છે. ત્રણ દિવસ પહેલાં એ વેલા પર સો જેટલાં પાંદડાં હતાં. હવે માત્ર પાંચ જ બચ્યાં છે.”

જોન્સી બોલી. “જો, સુ! સામેના મકાનની દીવાલ પર નાનકડો વેલો છેને! તેની પર હવે પાંચ જ પાંદડાં બચ્યાં છે. મને લાગે છે કે એના ખરતાં પાંદડાંની જેમ મારું પણ જીવન ટૂંકાઈ રહ્યું છે. એનું છેલ્લું પાંદડું ખરી પડશે ત્યારે હંુ પણ આ જગતમાંથી વિદાય લઈશ. હું હવે લાંબું જીવવાની નથી એ વાત ત્રણ દિવસથી જાણું છું. તને ડોક્ટરે પણ આવી જ વાત કરી હતીને?”

સુ બોલી. “ડિયર, આવી અર્થહીન વાત ન કર. પાંદડાં ખરવાને અને તારી જીવનદોરી વચ્ચે કોઈ જ સંબંધ નથી. ડોક્ટરે તો એમ જ કહ્યું હતું કે, આવા કેસમાં બચવાનો ચાન્સ દસમાંથી એક છે અને તે એક તું કેમ ન હોઈ શકે?”

પણ જોન્સી તેની ધારણામાં અડગ રહી. બીજા દિવસે સવારે ઊઠી ત્યારે પણ તેની નજર બારીની બહાર સામેની દીવાલ પર ઊગેલા વેલા પર જ હતી. તે બોલી. “હવે ચાર જ પાંદડાં બચ્યાં છે, જો સુ!”

સુ બોલી. “મહેરબાની કરીને તું તારી આંખો બંધ રાખ અને બારીની બહાર જોવાનું બંધ કરી દે.”

પણ જોન્સી તો આખો દિવસ બારીની બહાર સામેની દીવાલ પરના વેલાને એકીટસે જોઈ જ રહેતી.

જોન્સીએ સુની વાત ન માની એટલે એણે એ જ મકાનના નીચેના ભાગમાં રહેતા બેરહમાન નામના એક વૃદ્ધ આર્ટીસ્ટની મદદ લેવાનું નક્કી કર્યું. વૃદ્ધ બેરહમાન પણ એક પેઇન્ટર હતો. તે માઇકલ એન્જેલો જેવી સફેદ લાંબી દાઢી ધરાવતો હતો. તે છેલ્લાં ચાલીસ વર્ષથી પેઇન્ટિંગ કરતો હતો, પરંતુ તે એક નિષ્ફળ આર્ટીસ્ટ હતો. તે તેના જીવનમાં જિંદગીનું એક શ્રેષ્ઠ ચિત્ર બનાવવા માંગતો હતો. તેનું આ સ્વપ્ન હજુ અધૂરું હતું. તે બિચારો આ કોલોનીમાં આવતા યુવાન ચિત્રકારો માટે મોડલ બનીને ગુજારો કરતો હતો. સુએ એ વૃદ્ધ આર્ટીસ્ટ બેરહમાનને ઉપર બોલાવી જોન્સીને રાજી કરવા તેની સામે જ ડ્રોઇંગબોર્ડ મૂકી વૃદ્ધ બેરહમાનનો મોડલ તરીકે ઉપયોગ કરવા નક્કી કર્યું. એ જ્યારે પણ કોઈને મળતો ત્યારે કહેતો કે, “મારે એક સર્વશ્રેષ્ઠ માસ્ટરપીસ-ચિત્ર જગતને આપવાનું બાકી છે.”

વૃદ્ધ આર્ટીસ્ટને તે જ મકાનના ઉપરના માળે રહેતી બંને ચિત્રકાર યુવતીઓ માટે લાગણી હતી, પણ તે આખો દિવસ જીન પીધા કરતો. ખાંસતો રહેતો. સુએ વૃદ્ધ બેરહમાનને કહ્યું, “મારી સખી જોન્સી બીમાર છે. એનો જીવ બારીમાંથી દેખાતા વેલા પર ચોંટયો છે. તે કહે છે કે, એ વેલા પરનું છેલ્લું પાંદડું ખરી પડશે ત્યારે હું પણ મૃત્યુ પામીશ.”

તે બોલ્યો, “આવું વિચારવું તે મૂર્ખામી છે. કોઈ વ્યક્તિના જીવનને અને પાંદડાંને શું સંબંધ હોઈ શકે?”

સુ બોલી. “પણ જોન્સી હવે બહુ જ અશક્ત થઈ ગઈ છે. તે ઊભી પણ થઈ શકતી નથી. તે બહુ જ બીમાર છે. સખત તાવના કારણે તેના દિમાગ પર અસર થઈ ગઈ છે અને એ કારણે આવી વિચિત્ર વાતો કરે છે.”

સુ વૃદ્ધ આર્ટીસ્ટને લઈ ઉપર ગઈ. જોન્સી સૂતેલી હતી. તેની નજર બારીની બહારની દીવાલ પર હતી. સુએ બેરહમાનને બારીની બહાર સામેની દીવાલ પરનો વેલો દર્શાવ્યો. હવે માત્ર એક જ છેલ્લું પાંદડું બચ્યું હતું. બંને કંઈ પણ બોલ્યા વિના એકબીજાની સામે જોઈ રહ્યાં. હવે સાંજ પડવા આવી હતી. ઠંડી પણ વધી રહી હતી. બહાર સુસવાટાભર્યો પવન શરૂ થઈ ગયો. વાવાઝોડા સાથે વરસાદ આવે તેવી શક્યતા હતી. વૃદ્ધ બેરહમાને જોયું તો સુ ડરી ગઈ હતી. રાતના વાવાઝોડામાં સામેની દીવાલ પરનું પાંદડું ટકી રહે તેવી કોઈ શક્યતા નહોતી. વૃદ્ધ બેરહમાન તેને સાંત્વના આપી નીચે જતો રહ્યો. જોન્સી પણ હવે આંખો બંધ કરીને તંદ્રાવસ્થામાં ચાલી ગઈ હતી. સહેજ સળવળાટ થતાં જોન્સી બોલી. “હવે છેલ્લું પાંદડું બચ્યું છે. મને લાગે છે કે આજે રાત્રે જે એ ખરી પડશે અને રાત્રે જ હું મૃત્યુ પામીશ.”

સુ રડી પડી. તે બોલી, “ઓહ ડિયર, ડિયર તું ચિંતા ન કર. તું મારી તો ચિંતા ન કર. તું નહીં હોય તો હું શું કરીશ?”

જોન્સીએ કોઈ જ જવાબ આપ્યો નહીં. તે હવે એક લાંબી યાત્રા પર જવા તૈયાર હતી. તેના ચહેરા પરથી લાગતું હતું કે, તેનાં દિલોદિમાગ પર સવાર થયેલી કલ્પનામાંથી તે બહાર આવી શકે તેમ નહોતી.

વૃદ્ધ આર્ટીસ્ટ પણ નીચે ચાલ્યો ગયો. એ રાત્રે ભયંકર વાવાઝોડું ત્રાટક્યું. બહાર જોશભેર વરસાદ વરસવા લાગ્યો. વીજળીના ચમકારા થવા લાગ્યા. પવનના સુસવાટાથી બારીઓ પણ ધ્રૂજવા લાગી હતી. રાત ભયાનક તોફાન સાથે પસાર થઈ ગઈ. સવાર પડી. તોફાન શમી ગયું હતું. વરસાદ બંધ થઈ ગયો હતો. જોન્સીએ આંખો ખોલી હતી. તેની નજર હજુ બારીની બહાર જ હતી. બારીની પેલે પાર સામેની દીવાલ પરના વેલા પર એક પાંદડું હજુ યથાવત્ હતું. એણે સુને બોલાવી. સુ દોડીને જોન્સી પાસે ગઈ. જોન્સી બોલી. “જો સુ! પેલું પાંદડું હજુ ખર્યું નથી. હું બહુ જ ખરાબ યુવતી હોઈશ જેથી પાંદડું ખર્યું નથી. હું મૃત્યુ પામી નહીં,કારણ કે મારું કોઈ પાપ હશે.”

સુએ જોયું તો બારીની બહાર સામેની દીવાલ પર ચોંટેલા વેલા પર છેલ્લું પાંદડું હજુ યથાવત્ હતું. જોન્સી બોલી. “હવે મને ઓશિકું આપ, મારે બેઠા થવું છે. તું દૂધ ગરમ કર. મારે તને રસોઈ બનાવતી નિહાળવી છે.”

જોન્સી હવે બચી ગઈ હતી. તે બોલી. “હવે મને લાગે છે કે હવે હું બે ઓફ નેપલ્સનું પેઇન્ટિંગ બનાવી શકીશ.”

બપોરે ડોક્ટર આવ્યા. તેમણે જોન્સીને તપાસીને કહ્યું, “જોન્સી બચી ગઈ છે. તારી સારી સારવારને કારણે જ એ બચી છે, પણ હવે મારે તમારી નીચે રહેતા વૃદ્ધ આર્ટીસ્ટ બેરહમાનને તપાસવા જવું છે. ગઈકાલે તેને સખત ન્યુમોનિયા હતો. મેં ગઈકાલે એને તપાસ્યો હતો. તે અત્યંત વૃદ્ધ અને અશક્ત હતો. તેને ન્યુમોનિયાનો ભારે મોટો હુમલો થયો હતો. તે બચી શકે તેમ નથી.”

બીજા દિવસે ડોક્ટરે આવીને જોન્સીને તપાસી જાહેર કર્યું કે, “જોન્સીને હવે કોઈ ભય નથી.”

પરંતુ બપોર બાદ સુ જોન્સી પાસે આવી અને ધીમેથી બોલી. “જોન્સી, મારે તને એક દુઃખદ સમાચાર આપવાના છે. વૃદ્ધ આર્ટીસ્ટ બેરહમાનનું ન્યુમોનિયાને કારણે આજે હોસ્પિટલમાં મૃત્યુ નીપજ્યું છે. તે બે દિવસથી બીમાર હતો. પાડોશીઓએ કહ્યું કે, આજે સવારે એ લોકોએ બેરહમાનને ભીનાં થઈ ગયેલાં વસ્ત્રોમાં જોયો હતો.બહાર ભયંકર ઠંડી હતી ત્યારે તેે એક ફાનસ લઈને ગયો હતો. કોઈને ખબર નહોતી કે તે રાત્રે ફાનસ લઈને બહાર કેમ નીકળ્યો હતો. છેક સવારે જોયું તો એક નિસરણી લઈને સામેની દીવાલ પાસે ગયો હતો. દીવાલ પાસે પેઇન્ટનો ડબ્બો અને કેટલાંક બ્રશ પડયાં હતાં. ડબ્બામાંથી લીલો અને પીળો મિક્સ કરેલો રંગ હતો અને જોન્સી! તું સામેની દીવાલ પર જે પાંદડું જોઈ રહી છે તે પવન છતાં જરાયે હાલતું નથી.”

જોન્સીએ ફરી ધ્યાનપૂર્વક બારીની બહાર લાલ ઈંટોવાળી દીવાલ પર જોયું તો વેલા પર દેખાતું એક પાંદડું સ્થિર હતું. અલબત્ત,તે અદ્દલ પાંદડાં જેવું જ લાગતું હતું.

સુ બોલી. “જોન્સી ર્ડાિંલગ! વૃદ્ધ આર્ટીસ્ટ આખી જિંદગીમાં જે ન કરી શક્યો તે ગઈકાલે રાત્રે એણે કરી લીધું. બેરહમાને ગઈ આખી રાત ભયંકર તોફાનમાં બહાર રહીને ફાનસના અજવાળે તને બચાવવા છેલ્લું પાંદડું પેઇન્ટ કરી દીધું અને તેણે કાતિલ ઠંડીમાં અને ન્યુમોનિયાની હાલતમાં મૃત્યુ પામવાનું પસંદ કર્યું હતું.”

ઓ. હેન્રીની ચમત્કૃતિપૂર્ણ વાર્તા ‘ધ લાસ્ટ લીફ’ અહીં પૂરી થાય છે.

ઓ. હેન્રીનું અસલી નામ વિલિયમ સિડની પોર્ટર હતું. તેમનો જન્મ ૧૧ સપ્ટેમ્બર, ૧૮૬૨ના રોજ અમેરિકામાં નોર્થ કેરોલિનાના ગ્રીન્સબોરો ખાતે થયો હતો. ઓ. હેન્રી તેમનું પેન નેમ હતું. મધ્યમવર્ગમાં જન્મેલા ઓ. હેન્રીના પિતા ડોક્ટર અને માતા કોલેજમાં શિક્ષણ પામેલાં હતાં. માતાના મૃત્યુ પછી પિતા આલ્કોહોલિક બની ગયા હતા અને ઓ. હેન્રીના ઉછેરની જવાબદારી તેમનાં કાકીએ સંભાળી હતી. તેમનાં કાકી સ્કૂલટીચર હતાં. તેમણે બાળક ઓ. હેન્રીને ભણવાની, વાંચવાની અને સર્જનાત્મક શક્તિ ખીલવવાની ટેવ પાડી. તેઓ કોઈ ને કોઈ વાર્તા કહી બાળકને ભણાવતાં. નાનકડા પોર્ટર ઉર્ફે ઓ. હેન્રીએ બચપણમાં જ ‘એનેટોમી ઓફ મેલેન્કોલી’ અને ‘અરેબિયન નાઇટ્સ’ વાંચી હતી. ૨૦ વર્ષની ઉંમરે તેઓ મિત્રો સાથે ટેક્સાસ ગયા. અહીં તેમણે કાઉબોય, પોસ્ટમેન, કૂક, ડ્રાફ્ટસમેન અને કારકુન જેવી અનેક નોકરીઓ કરી. તેમણે ભિન્ન ભિન્ન સ્થળે રખડપટ્ટી કરવાનો શોખ વિકસાવ્યો.

એમાંથી ભવિષ્યમાં લખાનારી વાર્તાઓ માટેની સામગ્રી એકત્ર થતી રહી. જીવનમાં અનેક તકલીફો ભોગવ્યા બાદ તેઓ ન્યૂ યોર્ક આવ્યા. ૧૯૦૨થી ૧૯૦૭ દરમિયાન તેમણે સર્જનાત્મક કાર્ય શરૂ કર્યું. ‘ન્યૂ યોર્ક સન્ડે વર્લ્ડ’ માટે દર અઠવાડિયે એક વાર્તા લખવાનો કોન્ટ્રાક્ટ મળ્યો. એ વખતે એ અખબાર અમેરિકાનું મોટામાં મોટું અખબાર હતું. એ અખબાર માટે તેમણે બધી મળીને ૧૦૦ જેટલી વાર્તાઓ લખી જેમાં ‘ધ ર્ફિનશ્ડ રૂમ’, ‘ગિફ્ટ ફોર મેગી’ તથા ‘એન અનફિનિશ્ડ સ્ટોરી’ જેવી ક્લાસિક વાર્તાઓનો સમાવેશ થાય છે. તા. ૫ જૂન, ૧૯૨૦ના રોજ છ મહિનાની બીમારી બાદ મૃત્યુ પામ્યા. નોંધપાત્ર વાત એ છે કે, ઓ. હેન્રીના મૃત્યુનાં ૨૦ વર્ષ બાદ તે એટલી બધી લોકપ્રિય સાબિત થઈ કે ૧૯૨૦ પછી બીજા લેખકોની વાર્તાઓ માટે ઓ. હેન્રીની વાર્તાઓ એક ‘સ્ટાન્ડર્ડ’ ગણાવા લાગી.

ઓ. હેન્રીને જ્યારે તેમના લેખન વિશે પૂછવામાં આવતું ત્યારે તેઓ કહેતાં, ”ૈં ટ્વદ્બ ુિૈંૈહખ્ત ર્કિ સ્િ. ઈદૃીિઅર્હ્વઙ્ઘઅ અર્થાત્ હું બધાંના માટે લખું છું.” એમના આ કથનનો અર્થ એ હતો કે તેઓ ‘એવરીબડી’ વિશે જ લખે છે. એક વાર ‘ન્યૂ યોર્ક ટાઇમ્સ’ સાથેના ઇન્ટરવ્યૂ દરમિયાન પોતાની સફળતાનું રહસ્ય ખોલતાં તેમણે કહ્યું હતું, “હું મારી ટૂંકી વાર્તાઓનું રહસ્ય તમને કહી દઉં. આ છે સિક્રેટ. નિયમ નંબર-૧ : તમે એ જ સ્ટોરી લખો જે તમને આનંદ આપતી હોય. નિયમ નંબર-૨ : જે સ્ટોરી તમને આનંદ આપી શકે તેમ ન હોય તે લોકોને પણ આનંદ નહીં આપે, પણ હા, તમે જ્યારે સ્ટોરી લખવા બેસો છો ત્યારે લોકોને ભૂલી જાવ.”

સામ્યવાદીઓએ ડોક્ટર ઝિવાગોના કાકાનું ભવ્ય મકાન પડાવી લીધું. એક સામ્યવાદી અધિકારીએ ડોક્ટર ઝિવાગોને કહ્યું, “અત્યારથી જ નોકરી પર લાગી જાવ. નહીંતર રેશનકાર્ડ નહીં મળે. શહેરમાં ખતરનાક ચેપી રોગ ફેલાયો છે.”

ડોક્ટર ઝિવાગોને એક બીમાર દર્દી પાસ લઈ જવાયા. દર્દીને તપાસીને ડોક્ટર ઝિવાગોએ કહ્યું, “એને કોઈ બીમારી નથી. બીમારી તો છે મોસ્કોમાં ભૂખમરાની.”

સામ્યવાદી અધિકારીને ડોક્ટર ઝિવાગોની વાત ન ગમી. એક અધિકારીએ ડોક્ટર ઝિવાગોને કહ્યું કે, “તમે જે કવિતાઓ લખો છો તે પણ સોવિયેત સામ્યવાદી સરકારને પસંદ નથી.” – આ ચેતવણી આપનાર અધિકારી ડોક્ટર ઝિવાગોનો ભાઈ જ હતો. એણે સરકારની ભાવિ પરેશાનીથી બચવા ડોક્ટર ઝિવાગો, તેની પત્ની તોન્યા, પુત્ર સાશા અને તેના કાકા એલેકઝાન્ડરને મોસ્કોથી દૂર જતા રહેવા સલાહ આપી. જરૂરી પાસ અને દસ્તાવેજો પણ બનાવી આપ્યા.

યુરી ઝિવાગો તેના પરિવાર સાથે પશુઓ માટેની ટ્રેનમાં બેસી બદતર હાલતમાં દસ દિવસ બાદ રશિયાની યુરલ પર્વતમાળાઓ પાસે વેટિકિનો ખાતે આવેલા ગ્રોમેકો એસ્ટેટ જવા નીકળ્યા. રસ્તામાં ટ્રેન ઊભી રહી. ડોક્ટર ઝિવાગો ટ્રેનની બહાર નીકળ્યા. એક ટેકરીની પેલે પાર લાલ ધ્વજવાળી એક વીઆઈપી ટ્રેન આવીને ઊભી રહી. કુતૂહલવશ ડોક્ટર ઝિવાગો તે ટ્રેન જોવા નજીક સરક્યા ત્યાં જ સૈનિકોએ તેની ધરપકડ કરી. એ વીઆઈપી ટ્રેન હતી. ડોક્ટર ઝિવાગો કોઈ કાવતરા માટે એ ટ્રેનની નજીક પહોંચ્યો હોવાની શંકાથી આખી ટ્રેનમાં મુસાફરી કરી રહેલા એકમાત્ર બોલ્શેવિક કમાન્ડર સ્ટ્રેલનિકોવ સમક્ષ રજૂ કરવામાં આવ્યા. ડોક્ટર ઝિવાગો સ્ટ્રેલનિકોવને જોતાં જ ઓળખી ગયા કે કમાન્ડર સ્ટ્રેલનિકોવ બીજો કોઈ નહીં, પરંતુ લારાનો પતિ પાશા છે. સ્ટ્રેલનિકોવ ઉર્ફે પાશાએ કડકાઈથી પૂછપરછ કરી, પણ ડોક્ટર ઝિવાગો નિર્દોષ હતા. છેલ્લે તેમને ચાલ્યા જવાની અનુમતિ આપતાં કમાન્ડર સ્ટ્રેલનિકોવ ઉર્ફે પાશાએ કહ્યું, “હવે અમારે કોઈ અંગત જીવન નથી. લારા જીવે છે અને યુરિઆતીન નામના શહેરમાં રહે છે.”

ડોક્ટર ઝિવાગો સ્ટ્રેલનિકોવના ગુસ્સાથી બચી તેમની ટ્રેન તરફ દોડયા અને ઝડપથી કેટલ ટ્રેનમાં ચડી ગયા. કેટલાક કલાકોની મુસાફરી બાદ ટ્રેન એક સ્થળે ઊભી રહી. દૂરના એક ખેતરના નાનકડા ઘરમાં પરિવાર રહેવા લાગ્યો. તોન્યા ફરી વાર સગર્ભા બની. તે વખતે દરમિયાન નજીકમાં જ આવેલા યુરિઆતીન નામના શહેરમાં ડોક્ટર ઝિવાગોએ લારાની ખોજ આદરી. લારા મળી આવી. તે તેની દીકરી સાથે એક ઘરમાં રહેતી હતી. ફરી એક વાર લારા અને ડોક્ટર ઝિવાગો એકબીજાને ચાહવાં લાગ્યાં. ડોક્ટર ઝિવાગો લારાને મળીને જ્યારે પણ ઘેર આવે ત્યારે પત્ની તોન્યા પણ અપલક નજરે પતિને જોઈ રહેતી. અલબત્ત, તે પત્ની તોન્યાને પણ એટલું જ ચાહતો હતો.

એક દિવસ ડોક્ટર ઝિવાગો લારાને મળી તેના ખેતરના ઘેર પાછા આવી રહ્યા હતા ત્યારે રસ્તામાં જ બોલ્શેવિક ગેરિલા સ્ક્વોડના સૈનિકોએ તેમનું અપહરણ કરી લીધું. ડોક્ટર ઝિવાગોને જંગલમાં લઈ જતાં કહ્યું, “યુદ્ધભૂમિ પર અમારે ડોક્ટરની જરૂર છે.”

ડોક્ટર ઝિવાગોએ ગેરિલા સૈનિકોને કહ્યું, “મારી પત્ની ગર્ભવતી છે. તેને મારી સખત જરૂર છે.”

પણ કોઈએ તેની વાત સાંભળી નહીં. રશિયાની કાતિલ ઠંડીમાં વ્હાઇટ આર્મી સાથે યુદ્ધ લડતા સૈનિકોના દળમાં ડોક્ટર તરીકે ઝિવાગોને જવું પડયું. કાતિલ ઠંડીમાં અને બરફના તોફાનમાં ગેરિલા સૈનિકો નાનાં નાનાં બાળકોને મારતા રહ્યાં. બીજી બાજુ બરફથી છવાયેલા રણમાં સૈનિકો પણ મરવા લાગ્યા. એક દિવસ ડોક્ટર ઝિવાગોએ હતાશ અને થાકી ગયેલા સૈનિકોનો સાથ છોડી દીધો. બરફથી છવાયેલ વિરાટ ભૂમિ પર ફાટેલા કોટ સાથે તેઓ તોન્યા-તોન્યા પોકારતા ઘરે આવવા નીકળ્યા. ઘર છોડયાને,પત્નીને જોયાને હવે બે વર્ષ થઈ ગયાં હતાં. ખેતરના ઘરમાં કોઈ નહોતું. હા, યુરિઆતીનમાં રહેતી લારા ડોક્ટર ઝિવાગોને મળી. પૂરા છ મહિના પછી લારાએ એક પત્ર બતાવતાં કહ્યું, “તમારા અપહરણ બાદ એક દિવસ તમારી પત્ની તોન્યાનો મારી પર પત્ર આવ્યો હતો. તોન્યા, તમારી દીકરી અને તોન્યાના પિતાને દેશનિકાલ કરવામાં આવ્યા છે. તેઓ પેરિસ ચાલ્યા ગયા છે. તોન્યા તમને શોધવા અહીં આવી હતી, પણ હવે તે રશિયામાં નથી.”

આ વાત સાંભળી ડોક્ટર ઝિવાગો દુઃખી થઈ ગયા. તે હવે લારા સાથે જ રહેવા લાગ્યા. એવામાં એક રાત્રે અગાઉ લારા પર બળાત્કાર કરનાર અને લારાની માતા સાથે પણ સંબંધ રાખનાર વિક્ટર કોમારોવસ્કી લારાના ઘરે આવી પહોંચ્યો. તે હવે તેની રાજકીય વગથી સોવિયેત રશિયાના સાઇબીરિયા સ્ટેટનો મિનિસ્ટર ઓફ જસ્ટિસ બની ગયો હતો. એણે લારા અને ડોક્ટર ઝિવાગોને કહ્યું, “ડોક્ટર ઝિવાગો ક્રાંતિકારીઓની વિરુદ્ધ કવિતાઓ લખતા હોઈ તમારા બંને પર સામ્યવાદી સરકારની નજર છે. બહેતર છે કે તમે બંને રશિયા છોડી દો. હું તમને મદદ કરીશ.”

લારા અને યુરી ઝિવાગોએ રશિયા છોડી દેવા ઇન્કાર કર્યો, પરંતુ એમણે એ શહેર છોડી દીધું અને ભયંકર બરફથી છવાયેલા નિર્જન વેરિઆન્કો એસ્ટેટમાં બનેલા એક જૂના મકાનમાં રહેવા જતાં રહ્યાં. કાતિલ ઠંડીમાં જંગલી વરુઓ સિવાય આસપાસ કોઈ નહોતું. બરફથી ઢંકાઈ ગયેલા એ મકાનને સાફ કર્યું અને લારા, ડોક્ટર ઝિવાગો અને લારાની પુત્રી ત્યાં રહેવા લાગ્યાં. ડોક્ટર ઝિવાગોએ અહીં પણ લારા-કાવ્યો લખવા માંડયાં જે ભવિષ્યમાં તેને પ્રસિદ્ધ તો બનાવી શકે તેમ હતાં, પણ સામ્યવાદી સરકારને નારાજ પણ કરી દે તેવાં હતાં.

એક દિવસ લારા અને ડોક્ટર ઝિવાગોને શોધતો વિક્ટર કોમારોવસ્કી ફરી અહીં આવી ચડયો. એણે લારાને જાણ કરી. “તારો પતિ પાશા ઉર્ફ કમાન્ડર સ્ટ્રેલનિકોવ મૃત્યુ પામ્યો છે. સરકાર તેનાથી નારાજ હતી. તેને ફાંસી અપાય તે પહેલાં જ તેણે આપઘાત કરી લીધો છે. લારા, તું જનરલ સ્ટ્રેલનિકોવની પત્ની હોઈ ેલોકો તને પણ શોધી રહ્યા છે. તારા જીવન માટે ભય છે.”

ડોક્ટર ઝિવાગોએ લારાને વિક્ટર કોમારોવસ્કી સાથે જવા અને આ સ્થળ છોડી દેવા સલાહ આપી અને કહ્યું, “તું અત્યારે આ સ્થળ છોડી દે, હું પાછળથી તને મળીશ.” લારા અનિચ્છાએ મનમાં ભારોભાર દુઃખ સાથે ડોક્ટર ઝિવાગોને ત્યાં જ રહેવા દઈ તેને ન ગમતા માણસ એવા વિક્ટર કોમારોવસ્કી સાથે કોઈ અનજાન જગાએ જવા ચાલી ગઈ.

ડોક્ટર ઝિવાગો પણ હવે મોસ્કોમાં રહેવા ગયા. લારા ક્યાં છે તેની તેમને ખબર નહોતી. પત્ની ક્યાં છે તેની તેમને ખબર નથી. પુત્ર ક્યાં છે તેની તેમને ખબર નહોતી. હતાશ ડોક્ટર ઝિવાગોનું સ્વાસ્થ્ય પણ કથળવા લાગ્યું હતું. મોસ્કોમાં એકલતા દૂર કરવા એક સ્ત્રી સાથે રહેવાનું શરૂ કર્યું, પરંતુ પ્રેયસી લારા અને પત્ની તોન્યા ગુમાવ્યાનું દુઃખ કદી ન ભુલાયું! એણે કવિતાઓ લખવાનું ચાલુ રાખ્યું. એ વખતે રશિયામાં સ્ટેલિનના યુગની શરૂઆત થઈ ચૂકી હતી. યુરી ઝિવાગો હજુ લારાને મોસ્કોમાં શોધતાં અહીંતહીં ભટકી રહ્યાં હતા. એક દિવસે એમણે મોસ્કોની ટ્રામમાં મુસાફરી દરમિયાન રસ્તા પર ચાલતી જઈ રહેલી લારાને જોઈ. ખરાબ સ્વાસ્થ્ય છતાં તેઓ ટ્રામમાંથી ઊતરી જઈ તેની પાછળ દોડયા. તેઓ લારાની પાછળ પાછળ જવા લાગ્યા, પરંતુ એ જ વખતે યુરી ઝિવાગોને હૃદયરોગનો હુમલો આવ્યો. તેઓ હૃદયને દબાવી રાખી મોસ્કોના સ્કવેરમાં જ પટકાઈ પડયા. દૂર દૂર ચાલી રહેલી લારાને ખબર જ ન પડી કે તેનાથી કેટલાંક પગલાં દૂર તેના પ્રેમી યુરી ઝિવાગોનો મૃતદેહ પડયો છે. લોકો દોડી આવ્યા, પણ આ ઘટનાથી અજાણ લારા ચાલતી જ રહી.

અલબત્ત, ડોક્ટર ઝિવાગોની કવિતાઓ હવે સ્ટેલિન સરકાર આવતાં પ્રગટ થઈ ચૂકી હતી. ઘણાં લોકોએ તેમની અંતિમક્રિયામાં હાજરી આપી, લારાએ પણ. ડોક્ટર ઝિવાગોના ઓરમાન ભાઈ યેવગ્રોફ ઝિવાગો લશ્કરમાં જનરલ હતા.લારાએ ડોક્ટર ઝિવાગોના ઓરમાન ભાઈને જાણ કરી કે એણે યુરી ઝિવાગોથી થયેલી એક પુત્રીને જન્મ આપ્યો હતો, પણ તે યુરલમાં જ અરાજકતા દરમિયાન મારાથી છૂટી પડી ગઈ છે. તેથી મારી અને યુરી ઝિવાગોની દીકરીને શોધવામાં મદદ કરો.”

અલબત્ત, જોસેફ સ્ટેલિનના શાસનકાળ દરમિયાન સાફસૂફીના નામે લારાની ધરપકડ કરવામાં આવી અને તે કોઈ અજાણ્યા સ્થળે લેબર કેમ્પમાં અદૃશ્ય થઈ અથવા મૃત્યુ પામી. આ ઘટનાનાં વર્ષો બાદ યુરી ઝિવાગોના ઓરમાન ભાઈ જનરલ યેવગ્રાફે એક વિશાળ બંદર પર કામ કરતી એક યુવતીને શોધી કાઢી. એને જનરલની ઓફિસમાં બોલાવવામાં આવી. એનું નામ તાન્યા હતું. તે જનરલથી ડરી રહી હતી. જનરલે તાન્યાને તેની માતાનું નામ પૂછયું. તે બોલીઃ “મમ્મી.”

“તારી મમ્મી કેવી લાગતી હતી?”

“મારાથી મોટી.”

જનરલે તાન્યાને ડોક્ટર ઝિવાગોએ લખેલી કવિતાઓવાળું પુસ્તક બતાવ્યું, જેમાં લારાની તસવીર હતી. તાન્યાના ચહેરાના ભાવ વાંચવા જનરલે પ્રયાસ કર્યો. કાંઈ જ સમજાય તેવું નહોતું, પણ તાન્યા પાસે બેલેલાઇકા નામનું એક સંગીતવાદ્ય હતું. જનરલે પૂછયું. “તું આ સંગીતવાદ્ય વગાડતાં કેવી રીતે શીખી?”

“મારી જાતે જ.”

જનરલ યેવગ્રાફને યાદ આવી ગયું કે ‘આ એ જ સંગીતવાદ્ય છે જ્યારે તેનો ઓરમાન ભાઈ યુરી ઝિવાગો નાનો હતો ત્યારે માતાએ મૃત્યુ પામતાં પહેલાં આપ્યું હતું અને એ જ સંગીતવાદ્ય લારા પાસે હતું અને હવે તેવું જ સંગીતવાદ્ય તાન્યા પાસે છે.

જનરલ યેવગ્રાફને ખ્યાલ આવી ગયો કે ડેમ પર કામ કરતી યુવતી – તાન્યા તેના ભાઈ ડો. યુરી ઝિવાગો અને લારાની જ પુત્રી છે.

જનરલ યેવગ્રોફના ચહેરા પર હવે સ્મિત છે અને તેણે તાન્યાને કામ પર જવાની અનુમતિ આપી.

– આ છે બોરિસ પાસ્તરનાકની કૃતિ ‘ડોક્ટર ઝિવાગો’ની કહાણી. અનેક આરોહ અવરોહ અને નાટયાત્મક ઘટનાઓથી ભરપૂર આ કથાની પૃષ્ઠભૂમિ પોલિટિકલ હોવા છતાં તે હૃદયંગમ છે. લેખક અહીં સમાજ કરતાં વ્યક્તિની ચિંતા વધુ કરે છે. બોરિસ પાસ્તરનાકની આ નવલકથા પર સોવિયેત રશિયાની સરકારે પ્રતિબંધ મૂક્યો હતો, છતાં દુનિયાભરની અન્ય ભાષાઓમાં તે છપાઈ અને મશહૂર થઈ ગઈ. આ નવલકથા લખવા બદલ બોરિસ પાસ્તરનાકને નોબેલ પ્રાઇઝની જાહેરાત થઈ ત્યારે બોરિસ પાસ્તરનાકે સ્વિડિશ એકેડેમીને ટેલિગ્રામ કર્યોઃ “Infinitely greatful, surprised, overwhetmed.”

એ પછી સોવિયેત સરકારે કેજીબી દ્વારા બોરિસ પાસ્તરનાકને ધરપકડ કરવાની ધમકી આપી અને તેમની મિસ્ટ્રેસ ઓલ્ગાને દૂર ક્યાંય ધકેલી દેવાની પણ ધમકી આપી. એથીયે આગળ તેમને કહેવાયું કે જો તમે નોબેલ પ્રાઇઝ લેવા સ્ટોકહોમ જશો તો તમને પાછા રશિયામાં પ્રવેશ નહીં મળે.

એ ધમકી બાદ લેખકે પોતાની તકલીફ જણાવી કમિટીને જાણ કરી કે, “હું નોબેેલ પ્રાઇઝ માટે સક્ષમ નથી.”

એ પછી નોબેલ પ્રાઇઝ નક્કી કરતી સ્વિડિશ એકેડેમીએ લેખકને જાણ કરીઃ “This refusal of course, in no way alters the validity of the award. There remains only for the acadamy, however to announce with regret that the presentation of the prize cannot take place.”

નોબેલ પ્રાઇઝ નહીં સ્વીકારવાની જાહેરાત બાદ પણ બોરિસ પાસ્તરનાકના સમકાલીન લેખકોનું યુનિયન રશિયાનાં મીડિયામાં તેની વિરુદ્ધ લખતું જ રહ્યું. એટલું જ નહીં, પણ સરકારે તેમને રશિયામાંથી દેશનિકાલ કરી દેવાની ધમકી પણ આપી. એ પછી બોરિસ પાસ્તરનાકે સોવિયેત રશિયાનાં વડા નિકિતા ખ્રુશ્ચોવને સીધો પત્ર લખી જણાવ્યું, “મારી માતૃભૂમિ છોડવી એ મારા મૃત્યુ બરાબર છે. હું રશિયા સાથે જન્મથી, જીવનથી અને કામથી સર્મિપત છું.”

આ પત્ર પછી અને એ વખતના ભારતના વડાપ્રધાન જવાહરલાલ નહેરુની દરમિયાનગીરી બાદ ‘ડોક્ટર ઝિવાગો’ના લેખકને દેશનિકાલ કરવાની યોજના સોવિયેત સરકારે પડતી મૂકી હતી. તા. ૩૦ મે, ૧૯૬૦ના રોજ બોરિસ પાસ્તરનાકનું અવસાન થયું.

બોરિસ પાસ્તરનાક રશિયન લેખક અને કવિ હતા. ૧૮૯૦માં રશિયામાં મોસ્કો ખાતે જન્મેલા આ મહાન લેખક આમ તો ‘સ્અ જીૈજંીિ- ઙ્મૈકી’ પુસ્તક માટે જાણીતા હતા, પરંતુ રશિયાની બહાર ‘ડોક્ટર ઝિવાગો’ નવલકથાથી મશહૂર બની ગયા. ‘ડોક્ટર ઝિવાગો’ની કથા ૧૯૦૫ના સમયની રશિયન ક્રાંતિ અને બીજા વિશ્વયુદ્ધ વચ્ચેના સમયગાળાની ઘટનાઓ પર આધારિત છે. એ વખતે રશિયાની પૃષ્ઠભૂમિ પર સમાજવાદની ક્રાંતિનો ચરુ ઊકળી રહ્યો હતો ત્યારે સ્વતંત્ર વિચારધારા ધરાવતા બોરિસ પાસ્તરનાકની નવલકથા પ્રગટ કરવા એક પણ રશિયન પ્રકાશન કંપની તૈયાર નહોતી. છેવટે ‘ડોક્ટર ઝિવાગો’ની હસ્તલિખિત પ્રત છુપાવીને ઇટાલી લઈ જવામાં આવી. આ નવલકથાની હસ્તપ્રત રશિયાથી ઇટાલી લઈ જનાર બોરિસ પાસ્તરનાકના મિત્રનું નામ ડી’ એન્જેલો હતું. ડી’એન્જેલોએ એ મેન્યુસ્ક્રીપ્ટ ઇટાલિયન પબ્લિશર ફેલ્ટ્રીનેલીને સુપરત કરી અને ઇટાલીમાં જ તે સૌપ્રથમ વાર ૧૯૫૭માં પ્રગટ થઈ. આ નવલકથા ઇટાલીમાંથી પ્રગટ થતાં સોવિયેત રશિયાએ નવલકથાના વિરોધમાં જબરદસ્ત ઝુંબેશ ચલાવી, પરંતુ બીજી બાજુ ‘ડોક્ટર ઝિવાગો’ નવલકથાએ સમગ્ર વિશ્વમાં ખળભળાટ મચાવી દીધો. થોડાક જ સમયમાં તેને ‘ન્યૂ યોર્ક ટાઇમ્સ’ની બેસ્ટ સેલર્સની યાદીમાં સ્થાન મળ્યું. રશિયનો બૂમો પાડતા રહ્યા, પરંતુ આ નવલકથા માટે બોરિસ પાસ્તરનાકને નોબેલ પ્રાઇઝનો એવોર્ડ જાહેર થયો. આ ઘટનાથી રશિયાની કમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી અને રશિયાની કમ્યુનિસ્ટ સરકાર ક્ષોભજનક પરિસ્થિતિમાં મુકાઈ ગયાં. એમાંથી પદાર્થપાઠ શીખવાના બદલે રશિયાની કમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી,રશિયાની કમ્યુનિસ્ટ સરકાર અને સોવિયેત રશિયાના લેખકોના યુનિયને બોરિસ પાસ્તરનાક વિરુદ્ધ જબરદસ્ત ટીકાઓની ઝુંબેશ ચલાવી. પરિણામે અનિચ્છાએ નોબેલ પ્રાઇઝ સ્વીકારવા ઇન્કાર કર્યો. બોરિસ પાસ્તરનાક ૧૯૬૦માં ફેફસાંના કેન્સરથી મૃત્યુ પામ્યા ત્યાં સુધી રશિયન સરકારે તેમનો વિરોધ ચાલુ રાખ્યો, જેના કારણે સોવિયેત રશિયાની બહાર રશિયાની પ્રતિષ્ઠાને ભારે નુકસાન પહોંચ્યું. આમ છતાં રશિયન સાહિત્યમાં બોરિસ પાસ્તરનાક આજ સુધી ટોચનું સ્થાન ધરાવતા રહ્યા છેઃ

કથાની શરૂઆત ૧૯૦૩ના ઇમ્પિરિયલ રશિયાના કાળથી થાય છે. એ વખતે રશિયામાં ઝારનું શાસન હતું. મોસ્કોથી બહુ દૂરના એક ગામમાં નાનકડા બાળક યુરી ઝિવાગોની માતાનું મૃત્યુ થતાં નાનકડા બાળક યુરી ઝિવાગોને તેનાં કાકા અને કાકી મોસ્કો લઈ ગયાં.

મોસ્કોમાં યુરી ઝિવાગો એક તબીબી કોલેજમાં દાખલ થયો. તે તેનાં કાકા-કાકી અને પિતરાઈ બહેન તોન્યા સાથે મોસ્કોના જ એક ભવ્ય મકાનમાં રહી ભણતો હતો. તોન્યા ભણવા માટે પેરિસ ગઈ. યુરી ઝિવાગોના કાકાને મોસ્કોના ભદ્ર પરિવારો સાથે સુંદર સંબંધો હતા. તેમાં એક કોમારોવસ્કી પણ હતો. એક દિવસ યુરી ઝિવાગોને કહેવામાં આવ્યું કે, “તોન્યા પેરિસથી પાછી ફરી રહી છે.” યુરી ખુશ થઈ ગયો. યુરી ઝિવાગો અને તેનાં કાકા-કાકી તોન્યાને લેવા રેલવે સ્ટેશન ગયાં. યુરી ઝિવાગોએ વર્ષો બાદ પહેલી જ વાર યુવાન થઈ ગયેલી તોન્યાને જોઈ અને તોન્યાએ પણ યુવાન યુરી ઝિવાગોને જોયો. ઝિવાગોની કાકીએ કહ્યું, “આ બંનેની જોડી કેવી સરસ લાગે છે?” એ ૧૯૨૩ની સાલ હતી અને ઝિવાગોનું તબીબી શિક્ષણ હવે પૂરું થવામાં હતું.

તે વખતે મોસ્કોમાં એક ભ્રષ્ટ ધારાશાસ્ત્રી વિક્ટર કોમારોવસ્કી રહેતો હતો. એ વખતે રશિયામાં રશિયન ક્રાંતિ અને નાગરિક યુદ્ધ છેડાઈ ગયું હતું. એક બાજુ ઝાર અને બીજી બાજુ માર્ક્સવાદીઓ હતા. વિક્ટર બંને સાથે સંબંધો રાખતો હતો. વિક્ટર કોમારોવસ્કી એક બિઝનેસમેન પણ હતો. એક જમાનામાં તે અને યુરી ઝિવાગોના પિતા ધંધામાં ભાગીદાર હતા, પરંતુ યુરી ઝિવાગો પિતાના અચાનક અવસાન બાદ વિક્ટર કોમારોવસ્કીએ ઝિવાગો પરિવારની બધી જ સંપત્તિ હડપ કરી લીધી હતી. તેના રાજકીય સંબંધો સશક્ત હતા. એ સ્ત્રીઓનો પણ શોખીન હતો. સંબંધો વિકસાવવા અને મિત્રો બનાવવાનું કૌશલ્ય તે જાણતો હતો. વેપારધંધામાં ભ્રષ્ટાચારી વિક્ટર કોમારોવસ્કી ફ્રાન્સથી આવેલી અમાલિયા નામની વિધવા સાથે સંબંધ ધરાવતો હતો. અમાલિયાને સોળ વર્ષની એક સુંદર દીકરી હતી, તેનું નામ લારા. વિક્ટરે લારાને જોઈ તે દિવસથી જ તે તરુણી પર તેની કુદૃષ્ટિ હતી. વિક્ટર કોમારોવસ્કીએ લારાને મોસ્કોની ગર્લ્સ સ્કૂલમાં દાખલ કરાવી દીધી. ધીમે ધીમે લારાની યુવાની ખીલી ઊઠી.

સમય જતાં લારા પાશા નામના યુવાન ક્રાંતિકારીના પરિચયમાં આવી. પાશા આદર્શવાદી હતો અને ઝારની રાજાશાહી તથા મૂડીપતિઓનો વિરોધી હતો. તે માર્ક્સવાદ પ્રમાણે ચળવળ ચલાવતો હતો. લારા પાશાની મિત્ર હતી. પાશા લારા સાથે પરણવા માંગતો હતો. લારા પાશાની વાગ્દત્તા હતી. એ સમયગાળામાં રશિયાના ઇમ્પિરિયલ શાસક સામે કેટલાક લોકો શાંતિપૂર્ણ દેખાવો કરી રહ્યા હતા. તેમાં પાશા મુખ્ય હતો. પાશા ખુદ લારા સાથે લગ્ન કરી લેવા માંગતો હતો. દેખાવો દરમિયાન પોલીસ સાથેની અથડામણમાં તે ઘવાયો અને સીધો લારા પાસે પહોંચી ગયો. તેની પાસે છુપાવેલી એક રિવોલ્વર હતી. પાશાએ એ રિવોલ્વર છુપાવી દેવા માટે લારાને સુપરત કરી.

એક દિવસ વિક્ટર કોમારોવસ્કી લારાની માતાને એક સાંજની પાર્ટીમાં લઈ જવા માંગતો હતો. લારાની માતા અમાલિયાની તબિયત સારી ન હોવાથી એણે લારાને પાર્ટીમાં સાથે લઈ જવા કહ્યું. લારા પાર્ટીમાં ગઈ. મોસ્કોના શ્રીમંતોની વૈભવી પાર્ટી જોઈ લારા પાર્ટીથી અને વિક્ટર કોમારોવસ્કીથી ભારે પ્રભાવિત થઈ. વિક્ટર કોમારોવસ્કી લારાથી મોટી ઉંમરનો પ્રૌઢ હોવા છતાં લારાને પામવા માંગતો હતો. પાર્ટીમાંથી પાછા

આવતી વખતે મોસ્કોના રસ્તાઓ પર દોડતી ભવ્ય બગીમાં એણે પરાણે લારાને ચુંબન કર્યું. લારા હજુ નક્કી કરી શકતી નહોતી કે વિક્ટર કેવો માણસ છે. લારા તેની તરફ થોડી આકર્ષાઈ પણ ખરી, પણ તે હજુ તેના તાબે થઈ નહોતી.

એક દિવસ લારાની માતા અમાલિયાને ખબર પડી કે તેનો પ્રેમી વિક્ટર હવે પોતાની દીકરી લારા સાથે પણ સંબંધ ધરાવે છે. એણે ઝેર પી લીધું. એ વખતે વિક્ટરે એક ડોક્ટરને તાબડતોબ બોલાવ્યા. તે ફિઝિશિયનની સાથે તેના સહાયક તરીકે ડો. ઝિવાગોને પણ સાથે લેતા આવ્યા. બંનેએ મળીને લારાની માતાને બચાવી લીધી, પરંતુ ડોક્ટર ઝિવાગોએ વિક્ટર કોમારોવસ્કીની લારા પરની નજર ચૂપચાપ નિહાળી લીધી.

એક દિવસ વિક્ટર કોમારોવસ્કીએ લારાને મોસ્કોની એક ભવ્ય હોટલમાં રાતના સમયે ઉત્કૃષ્ટ ભોજન માટે નિમંત્રણ આપ્યું. કોમારોવસ્કીએ પહેલાંથી જ એક રૂમ બુક કરાવી રાખ્યો હતો. કોમારોવસ્કીએ વાઇનનો ઓર્ડર આપ્યો. બંને એકબીજાની સામે બેઠાં. કોમારોવસ્કીએ લારાને વાઇનનો ગ્લાસ આપ્યો. લારાએ વાઇન પીધો. વિક્ટર કોમારોવસ્કીએ લારાના ભીના હોઠ પર આંગળીઓ ફેરવી, પણ ગમે તે કારણસર તે હવે આગળ વધવા માંગતી નહોતી. એને ખબર હતી કે આ માણસને તેની મા સાથે પણ સંબંધ છે. તે ઊભી થઈ ગઈ અને હોટલના રૂમમાંથી બહાર નીકળવા બારણા પાસે ગઈ. વિક્ટર કોમારોવસ્કીએ તેને પકડી લીધી. લારાની ઇચ્છા વિરુદ્ધ તેણે જબરદસ્તી કરી અને લારા પર બળાત્કાર કર્યો અને લારાને ક્ષતવિક્ષત હાલતમાં છોડીને ચાલ્યો ગયો. લારાને આ ન ગમ્યું. તે અંદરથી અપમાનિત થઈ હતી. તે હવે વિક્ટર કોમારોવસ્કી સાથે બળાત્કારનો બદલો લેવા માંગતી હતી. લારા પાશા નામના ક્રાંતિકારી યુવાન સાથે લગ્ન કરવા માંગે છે, તે પણ કોમારોવસ્કીને ગમ્યું નહોતું.

એક દિવસ લારાએ તેના મિત્ર પાશાએ આપેલી રિવોલ્વર શોધી કાઢી. રાતનો સમય હતો. મોસ્કોમાં ભયંકર ઠંડી હતી. હળવી બરફવર્ષા થઈ રહી હતી. લારા રિવોલ્વર છુપાવીને કોમારોવસ્કીના ઘરે ગઈ. ખબર પડી કે કોમારોવસ્કી ક્રિસમસની પાર્ટીમાં ગયો છે. લારા પાર્ટીના સ્થળે જવા રવાના થઈ. બેન્ક્વેટ હોલની બહાર તેને તેનો મિત્ર પાશા મળ્યો, પણ લારા સંદિગ્ધ રીતે મૌન રહી અને પાર્ટીહોલમાં ગઈ. અંદર પાર્ટી ચાલતી હતી. પાશાએ આપેલી રિવોલ્વર છુપાવીને લારા એ પાર્ટીમાં પહોંચી ગઈ હતી અને અનેક લોકોની હાજરીમાં લારાએ વિક્ટર કોમારોવસ્કી પર ગોળી છોડી. વિક્ટર કોમારોવસ્કીનો હાથ ઘવાયો. એણે લારા સામે કોઈ પણ પગલું ન ભરવા હાજર સૌ કોઈને જણાવ્યું. એ વખતે ડો. ઝિવાગો અને તેની વાગ્દત્તા તોન્યા પણ પાર્ટીમાં હાજર હતાં. ડોક્ટર ઝિવાગોએ વિક્ટર કોમારોવસ્કીને સારવાર આપી અને પાટો બાંધી આપ્યો. એ જ રીતે લારા હવે સમજાઈ ગયું હતું કે વિક્ટર કોમારોવસ્કીએ જ તેની જિંદગી બરબાદ કરી નાખી છે, પરંતુ બીજી બાજુ વિક્ટરે તેની રાજકીય વગનો ઉપયોગ કરી લારા સામે કોઈ કાનૂની કાર્યવાહી થવા ન દીધી.

વિક્ટર કોમારોવસ્કીથી થાકી ગયેલી લારાએ હવે રશિયન ક્રાંતિકારી પાશા સાથે લગ્ન કરી લીધાં. તેનાથી તેને કાત્યા નામની એક દીકરી થઈ.

આ તરફ ડોક્ટર ઝિવાગોને ઉછેરનાર તેની પાલક માતાનું મૃત્યુ થયું. તે પછી ડોક્ટર યુરી ઝિવાગોએ તેની પાલક માતાની દીકરી તોન્યા સાથે લગ્ન કરી લીધું.

એ પછી પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધ શરૂ થયું. રશિયન સામ્રાજ્યે જર્મની સાથે યુદ્ધ જાહેર કર્યું. લારા સાથે લગ્ન કરનાર પાશા આમ તો એક રેલવે કર્મચારી હતો અને બોલ્શેવિક સિમ્પેથાઇઝર હતો, પણ પાછળથી તે યુરલ્સની એક સ્કૂલમાં શિક્ષક બની ગયો. તે લારાને બહુ જ ચાહતો હતો, પણ તે લારાના પાશમાંથી છૂટવા પણ માંગતો હતો. લારાથી દૂર જવા માટે તે રશિયન ઇમ્પિરિયલ આર્મીમાં જોડાઈ ગયો. કેટલાક સમય બાદ લેફ. પાશા યુદ્ધ સમયગાળામાં ગુમ થઈ ગયેલો જાહેર કરાયો. હકીકતમાં તે ઓસ્ટો-હેંગેરિયન લશ્કર દ્વારા પકડાઈ ગયો હતો,પરંતુ એક દિવસ તે યુદ્ધના કેદીઓની જેલમાંથી છટકી ગયો અને રશિયાની નવી રેડ આર્મીમાં જોડાઈ ગયો. હવે તેણે પોતાનું નામ બદલી નાખ્યું. તે હવે જનરલ સ્ટ્રેલનિકોવ તરીકે જાણીતો બન્યો. એ પછી એણે પકડાયેલા અનેક સૈનિકો અને નાગરિકોની પણ હત્યા કરી દીધી.

પરંતુ લારા હજુ તેના પતિ પાશાને શોધી રહી હતી. તેને ખબર નહોતી કે તેનો પતિ હવે નામ બદલીને રશિયાની રેડ આર્મીમાં જનરલ બની ચૂક્યો છે. લારાએ પતિને શોધવા માટે જ યુદ્ધમાં ઘવાયેલા લોકો અને સૈનિકોની યુદ્ધછાવણીમાં નર્સ તરીકે કામ કરવા માંડયું. એ સમયગાળા દરમિયાન ડોક્ટર ઝિવાગો થકી તેની પત્ની તોન્યા પણ એક સંતાનની માતા બની ચૂકી હતી. તાજું જ બાળક જન્મ્યું હોવા છતાં ડોક્ટર ઝિવાગોને પણ યુદ્ધભૂમિની ફીલ્ડ હોસ્પિટલમાં ઘવાયેલાઓની સારવાર માટે મોકલી દેવામાં આવ્યો. સંજોગવશાત્ લારા પણ આ જ ફીલ્ડ હોસ્પિટલમાં નર્સ ઘવાયેલાઓની સારવાર કરતી હતી. બેઉ પોતપોતાનાં ઘર-પરિવારથી દૂર એક જુદા જ વાતાવરણમાં હતાં. બંને સાથે મળીને ઘવાયેલાઓની સારવાર કરવા લાગ્યાં. છ મહિના સુધી સાથે કામ કરતાં કરતાં ડોક્ટર ઝિવાગો અને લારા એકબીજાને ચાહવાં લાગ્યાં.

આ સમયગાળા દરમિયાન રશિયામાં ક્રાંતિકારી ફેરફારો થયા. વ્લાદિમીર લેનિન મોસ્કોમાં આવ્યા. આ તરફ યુદ્ધ શાંત થતાં લારા અને ડોક્ટર ઝિવાગોએ હવે પાછા ફરવાનું હતું. ડોક્ટર ઝિવાગો લારાને ચાહતો હોવા છતાં તે તેની પત્ની તોન્યાને પ્રેમ અને જવાબદારીની બાબતમાં કોઈ જ અન્યાય કરવા માંગતો નહોતો. લારા કોઈ ગ્રામ્ય વિસ્તારમાં જઈ જીવન બસર કરવા માંગતી હતી. એ ચાલી ગઈ, પણ ડોક્ટર ઝિવાગો પ્રત્યેના એના પ્રેમને પોતાના હૃદયમાં સંઘરીને ચાલી ગઈ.

ડોક્ટર ઝિવાગો હવે મોસ્કો પાછો ફર્યો. મોસ્કોમાં બધું બદલાઈ ચૂક્યું હતું. ઝાર હવે જેલમાં હતો. લેનિનનું આગમન થઈ ચૂક્યું હતું. સામ્યવાદીઓએ ડોક્ટર ઝિવાગોના કાકાના વિશાળ નિવાસસ્થાનનો કબજો લઈ લીધો હતો. કમ્યુનિસ્ટોની બનેલી કમિટીએ ડોક્ટર ઝિવાગોને કહ્યું, “જ્યાં તેર પરિવાર રહી શકે છે ત્યાં એક જ કેમ?” ઝિવાગો, તોન્યા, તેના નાનકડા પુત્ર અને તેના કાકાને ઉપરના માળે એક જ રૂમ ફાળવી આપ્યો. બાકીના ખંડનો સામ્યવાદીઓએ કબજો લીધો. (ક્રમશઃ)

‘ધીકાઉન્ટ ઓફ મોન્ટેક્રિસ્ટો’ એ ફ્રેન્ચ લેખક એલેકઝાન્ડર ડુમાએ લખેલી સાહસપૂર્ણ નવલકથા છે. આ નવલકથા લખવાનું કામ ઈ.સ. ૧૮૪૪માં પૂરું થયું હતું. કથાનો ફલક ફાન્સ, ઇટલીથી માંડીને મેડિટેરિયન સમુદ્રના એક ટાપુ સુધી વિસ્તરાયેલો છે.

આ કથાનો સમયગાળો ૧૮૨૫થી ૧૮૩૯ છે જ્યારે નેપોલિયન બોનાપાર્ટ દેશનિકાલ હતો અને પુનઃ સત્તામાં આવવા પ્રયાસ કરી રહ્યો હતો એ વખતે ફ્રાન્સમાં લુઇસ ફિલિપનું રાજ હતું. આ ઘટનાની શરૂઆત ૧૮૨૫થી શરૂ થાય છે. એડમન્ડ દાન્તે એક ખલાસી અને વેપારી હતો. એ વખતે એ એક વેપારી વહાણમાં મેર્સેલિ પાછો ફરી રહ્યો હતો. મેર્સેલિમાં રહેતી ર્મિસડીઝ નામની યુવતી સાથે તેની સગાઈ થઈ હતી. દરિયાની સફરમાંથી પાછા ફર્યા બાદ તરત જ તે ર્મિસડીઝ સાથે લગ્ન કરવા માગતો હતો, પરંતુ અચાનક જ દરિયામાં ભયંકર તોફાન સર્જાયું. જહાજનો કેપ્ટન લેક્લેર મધદરિયે અચાનક મૃત્યુ પામ્યો. લેક્લેર નેપોલિયનનો સમર્થક હતો. એણે મૃત્યુ પહેલાં એડમન્ડ દાન્તેને બે કામ સોંપ્યાં. એક પેકેટ એણે નેપોલિયનની સાથે જ એલ્બામાં દેશનિકાલ રહેલા માર્શલ બર્ટ્રાન્ડને આપવાનું હતું અને એક પત્ર એણે એબ્લાથી લઈ પેરિસમાં એક અજાણ્યા માણસને સુપરત કરવાનો હતો.

એડમન્ડ દાન્તે એ જહાજને સહીસલામત બંદર પર લઈ આવ્યો. તે હવે ર્મિસડીઝ સાથે જલદી લગ્ન કરી લેવા માંગતો હતો. અત્યંત નાજુક અને રૂપાળી ર્મિસડીઝનો કઝીન ફર્નાન્ડ મોન્ડેગો પણ ર્મિસડીઝને ચાહતો હતો. જોકે, ર્મિસડીઝ માત્ર ને માત્ર એડમન્ડ દાન્તેને જ ચાહતી હોઈ ફર્નાન્ડ મોન્ટેગો તેનાથી જલતો હતો. વળી ટૂંકા ગાળામાં જ એડમન્ડ દાન્તેને જહાજનું કેપ્ટનપદ મળતાં તેનો સાથીદાર ડેંગલર્સ પણ તેની ઈર્ષા કરતો હતો. આ બન્નેએ ભેગા મળી એક ષડ્યંત્ર રચ્યું.

જે સાંજે એડમન્ડ દાન્તે ર્મિસડીઝ સાથે લગ્ન કરવાનો હતો એ સાંજે જ દાન્તેના એ બંને પ્રતિસ્પર્ધીઓએ એક બનાવટી છટકું ગોઠવ્યું. એક અજાણ્યો કાગળ તેના દ્વારા કોઈને સુપરત કરવાનો છે તેવી યોજના ઘડી લગ્ન પહેલાં જ ફ્રાન્સના શાસકના સૈનિકોએ એડમન્ડ દાન્તેની ધરપકડ કરી. આરોપ એવો મૂકવામાં આવ્યો કે એડમન્ડ દાન્તે ફ્રાન્સના શાસકના વિરોધી નેપોલિયન બોનાપાર્ટનો માણસ છે અને રાષ્ટ્રવિરોધી પ્રવૃત્તિ કરી રહ્યો છે. હકીકતમાં એવું કંઈ જ નહોતું.

દાન્તેને કોર્ટ સમક્ષ રજૂ કરવામાં આવ્યો. એ વખતે વિલફોર્ટ નામનો માણસ ક્રાઉન પ્રોસિક્યુટર હતો. જે પત્ર દાન્તે કોઈને સુપરત કરવા માંગતો હતો તે પત્ર ક્રાઉન પ્રોસિક્યુટરના પિતાને જ લખવામાં આવેલો હતો. પ્રોસિક્યુટરના પિતા નેપોલિયન બોનાપાર્ટના સમર્થક હતા. એલ્બાથી પોતાના પિતા પર આવેલા પત્રનો નાશ કરી ક્રાઉન પ્રોસિક્યુટર વિલફોર્ટે એડમન્ડ દાન્તેને કાયમ માટે ચૂપ કરી દેવા કોર્ટની કોઈ પણ કાર્યવાહી કર્યા વિના આજીવન કારાવાસની સજા કરી.

એડમન્ડ દાન્તેને દૂર દૂર દરિયાકિનારે એક નિર્જન વિસ્તારમાં ઊંચી પહાડી પર આવેલા પૌરાણિક કિલ્લાની જેલમાં પૂરી દેવાયો. અહીં પુરાયેલા કેદીઓએ અહીં જ જિંદગી પૂરી કરી દેવાની. એની તોતિંગ દીવાલોમાં પુરાયા પછી બહારની દુનિયા જિંદગીમાં કદી જોવા મળતી નહીં. આખી જિંદગી અંધારિયા ખંડમાં જ પસાર કરવાની. દીવાલની ઉપરના એક નાનકડા છિદ્રમાંથી થોડોક જ પ્રકાશ આવતો. કેદીઓને તેમના ખંડના મજબૂત બારણાની નીચેથી જ નિમ્ન કક્ષાનું જમવાનું ફેંકવામાં આવતું. પૂરાં છ વર્ષ સુધી તે જેલમાં રહીને હતાશ થઈ ગયો. એડમન્ડ દાન્તે હવે જેલમાં જ આપઘાત કરી લેવા માંગતો હતો, પરંતુ એક દિવસ તેના ખંડની બાજુના ખંડમાંથી કંઈક અવાજ આવ્યો. બાજુના અંધારિયા ખંડમાં એબી ફારિયા નામનો ખ્રિસ્તી પાદરી પણ કેદી હતો. તે વર્ષોથી તેના ખંડની અંદર એક સુરંગ ખોદી જેલમાંથી ભાગવાની યોજના બનાવી રહ્યો હતો. એક દિવસ એ બંને ખંડની વચ્ચેનો એક પથ્થર હટાવવામાં સફળ થયા અને હવે બંને કેદીઓ એકબીજાના સેલમાં જઈ શકતા હતા.

પાદરી શિક્ષિત હતો. તેણે એડમન્ડ દાન્તેને પણ એ જ સુરંગમાંથી બહાર નીકળવાની યોજનામાં સામેલ કર્યો. સુરંગ હજુ બહારની દુનિયા સુધી પહોંચી નહોતી. એ દરમિયાન પાદરીએ એડમન્ડ દાન્તેની જીવનકથા સાંભળી. પાદરીએ તેને વેપાર, વિજ્ઞાાન, સંસ્કૃતિ, રાજનીતિ અને ધર્મનું જ્ઞાાન આપ્યું. કિલ્લાની દીવાલો એટલી તો વિશાળ હતી કે સુરંગનું કામ પૂરું થતાં હજુ વર્ષો લાગે તેમ હતાં. અત્યાર સુધી એડમન્ડ દાન્તે પોતે કેમ જેલમાં હતો તે વાત હજુ તે સમજી શક્યો નહોતો. દાન્તેની વાત સાંભળ્યા બાદ પાદરીએ તેને સમજાવ્યું કે, “તને ખોટી રીતે જેલમાં પૂરવા માટે જહાજનો તારો ઈર્ષાળુ સાથી ડેંગલર્સ, તારી પ્રેયસીને ચાહતો ઈર્ષાળુ ફર્નાન્ડ મોન્ડેગો અને ક્રાઉન પ્રોસિક્યુટર વિલફોર્ટ જવાબદાર છે. તને જેલમાં પૂરવા માટે એ ત્રણેય પાસે અલગ અલગ અને આગવાં કારણો છે.”

પાદરી હવે એ કિલ્લામાં જ વૃદ્ધ થઈ ચૂક્યો હતો. એ સુરંગ ખોદી રહ્યો હતો, પરંતુ એને ખબર હતી કે મારું મૃત્યુ હવે ગમે ત્યારે આવી શકે છે. એ ખ્યાલથી એણે એડમન્ડ દાન્તેને કહ્યું, “જો એડમન્ડ! ફ્રાન્સ નજીકના દરિયામાં મોન્ટેક્રિસ્ટો નામનો એક ટાપુ છે. તે ટાપુની પાસે દરિયામાં મેં મોટી મોટી પેટીઓમાં હીરા-ઝવેરાત અને સોનાના સિક્કાઓ ભરેલો ખજાનો છુપાવી રાખ્યો છે. હું અહીં આ જેલમાં જ મરી જાઉં અને તું આ સુરંગ પૂરી થતાં બહાર નીકળવામાં સફળ થાય તો એ ખજાનો મેળવી લેજે. તું પેરિસનો ધનવાન માણસ બની જઈશ.”

એડમન્ડ દાન્તે પાદરીની વાત આશ્ચર્યથી સાંભળી રહ્યો. વૃદ્ધ પાદરીએ તેને પૂછયું. “એડમન્ડ, તું બહાર નીકળી એ ખજાનાનું શું કરીશ?”

એડમન્ડ દાન્તેએ કહ્યું, “મને જેલમાં મોકલનાર ત્રણેય જણ સામે હું બદલો લઈશ.”

પાદરીએ કહ્યું, “ના દાન્તે! મેં તને આપેલું જ્ઞાાન અને ભવિષ્યમાં તને મળનારો ખજાનો બદલો લેવા માટે નથી આપ્યાં. ભગવાન કહે છે કે બદલો લેવો એ મારું કામ છે.”

અને એક દિવસ એ અભેદ્ય કિલ્લામાં સુરંગ ખોદતાં ખોદતાં જ પાદરીનું જેલમાં મૃત્યુ થઈ ગયું. જેલના ગાર્ડ્સ પાદરીના સેલમાં નીચેથી રાતના જમવાની થાળી મૂકવા આવ્યા ત્યારે અંદરથી કોઈ અવાજ ન આવતાં તેમને શંકા ગઈ. સેલનું તોતિંગ દ્વાર ખોલ્યું. તેમણે જોયું તો પાદરીનું મૃત્યુ થઈ ચૂક્યું હતું. રાતનો સમય હોઈ સવારે પાદરીના મૃતદેહને ઊંચા ખડકો પરથી દરિયામાં ફેંકી દેવા માટે મૃતદેહને રાત્રે સેલમાં જ રાખવો એવો નિર્ણય લેવાયો. અહીં મૃત્યુ પામતા કેદીઓના મૃતદેહને આ રીતે દરિયામાં જ ફેંકી દેવાતા. જેલના બે કર્મચારીઓએ પાદરીના મૃતદેહને એક કોથળામાં સીવી લીધો અને સેલનું લોખંડી બારણું બંધ કરી દીધું.

બીજા દિવસે સવારે જેલના ગાર્ડ્સ પાદરીના સેલમાં આવ્યા. સેલની અંદર વીંટળાયેલા મૃતદેહવાળા કોથળાને બે કર્મચારીઓએ ઊંચક્યો અને ખૂબ જ ઊંચા ખડક પરથી સીવેલા કોથળાને ખૂબ નીચે ઘૂઘવતાં દરિયામાં ફેંકી દીધો. જેલના ગાર્ડ્સ જ્યારે એડમન્ડ દાન્તેના સેલમાં જમવાનું આપવા ગયા ત્યારે અંદરથી કોઈ પ્રતિભાવ ન આવતાં તેમણે એડમન્ડ દાન્તેના સેલનું લોખંડી બારણું ખોલ્યું. તેમણે જોયું તો એડમન્ડ દાન્તેના સેલમાં પાદરીનો મૃતદેહ પડેલો હતો.

તો એમણે જે કોથળો દરિયામાં ફેંક્યો તેમાં કોણ હતું? જેલના ગાર્ડ્સને ખ્યાલ આવી ગયો કે એડમન્ડ દાન્તે દીવાલના બાકોરામાંથી પાદરીના સેલમાં પ્રવેશ્યો હતો અને કોથળામાંથી પાદરીનો મૃતદેહ પોતાના સેલમાં મૂકી દઈ, તે જ કોથળામાં તે શબના સ્વરૂપે છુપાઈ ગયો હતો અને એણે જાતે જ કોથળો સીવી લીધો હતો. કિલ્લાની જેલના ગાર્ડ્સે જે કોથળો દરિયામાં ફેંકી દીધો તેમાં ખરેખર તો એડમન્ડ દાન્તે હતો. દરિયામાં પડતાં જ એડમન્ડ દાન્તે કોથળો ફાડીને બહાર આવ્યો અને જીવનમરણ વચ્ચે ઝોલાં ખાતો તે તણાવા લાગ્યો. તે બેહોશ થઈ ગયો. તે ભાનમાં આવ્યો ત્યારે કોઈ અજાણ્યા દરિયાકિનારે પડેલો હતો. તેની આસપાસ કેટલાક ખતરનાક માણસો ઊભેલા હતા. તેને ખબર પડી કે દરિયામાં તેને બચાવી લેનાર લોકોનું જહાજ દાણચોરોનું છે. તેની આસપાસ હવે ખૂંખાર દાણચોરો જ હતા. દાણચોરોએ એડમન્ડ દાન્તેને પોતાનો સાથી બનાવી દીધો. કેટલાક મહિનાઓ સુધી દાણચોરો સાથે કામ કર્યા બાદ દાણચોરોનું વહાણ મોન્ટેક્રિસ્ટો નામના એક ટાપુ પાસે લાંગર્યું. એડમન્ડ દાન્તેને પાદરીની વાત યાદ આવી ગઈ. પાદરીએ તેને કહ્યું હતું કે, મોન્ટેક્રિસ્ટો ટાપુ પાસે એક ચોક્કસ નિશાનીવાળી જગાએ દરિયામાં ખજાનો છુપાવેલો છે. એડમન્ડ દાન્તેએ શરીર પર બનાવટી ઇજાઓ ધારણ કરી દાણચોરોને સમજાવ્યું કે મને થોડો સમય આ ટાપુ પર રહેવા દો,પાછા જતી વખતે મને વહાણમાં સાથે લઈ જજો.”

દાણચોરો સંમત થયા.

એડમન્ડ દાન્તે તેના એક અશ્વેત સાથી સાથે વહાણમાંથી ઊતરી પડયો અને બીજા જ દિવસે પાદરીએ દર્શાવેલા ખડકો પાસે જઈ દરિયાની અંદર ડૂબકી મારી. પાદરીની વાત સાચી નીકળી. દરિયાની ભીતર અનેક પેટીઓ પડેલી હતી. તેમાં કલ્પી ન શકાય તેટલો ખજાનો હતો. એડમન્ડ દાન્તેએ એ ખજાનો કબજે કર્યો અને દાણચોરોનો સાથ છોડી એક વિશાળ દરિયાઈ જહાજ ખરીદ્યું. પ્રાપ્ત થયેલા અઢળક ધનથી તેણે મોન્ટેક્રિસ્ટો ટાપુ જ ખરીદી લીધો અને ટસ્કન સરકાર પાસેથી કાઉન્ટનું બિરુદ પણ મેળવી લીધું. દાન્તે તેના સાથી સાથે તેના દુશ્મનો સાથે બદલો લેવા તેના વતન મેર્સેલિ પહોંચ્યો. મેર્સેલિ પહોંચ્યા બાદ તેને ખબર પડી કે તેના પિતાનું ભૂખમરાને કારણે મૃત્યુ નીપજી ચૂક્યું છે. એ દુઃખી થઈ ગયો. તે જેલમાં હતો તે વખતે તેના

પરિવારને મદદ કરનાર તમામ વ્યક્તિઓને તેણે ખૂબ આર્થિક મદદ કરી. તે જ રીતે તેને જેલમાં મોકલનાર તેના ત્રણેય મિત્રો ખૂબ ધનવાન થઈ ચૂક્યા હતા. તેનો મૂળ માલિક મોરેલ દેવાદાર થઈ ચૂક્યો હતો. મોરેલ આપઘાત કરી દેવાની તૈયારીમાં હતો ત્યારે જ કોઈએ એનું બધું દેવું ભરી દીધું. એ મદદ કરનાર એડમન્ડ દાન્તે જ હતો. દાન્તેએ તેના મૂળ માલિક મોરેલ કે જેનું એક વહાણ દરિયામાં ગુમ થઈ ગયું હતું તેને ખાનગીમાં જ નવું વહાણ બાંધી આપ્યું. તેના મૂળ માલિકના જીવનમાં તેણે ખુશીઓ ભરી દીધી, પણ હજુ તેને જેલમાં ધકેલી દેનાર લોકો સાથે બદલો લેવાની આગ તેના હૈયામાં પ્રજ્વલિત હતી.

એડમન્ડ દાન્તેએ તપાસ કરીને શોધી કાઢયું કે, તેને જેલમાં મોકલનાર તેનો મિત્ર ફર્નાન્ડ મોન્ટેગો કાઉન્ટ દ મોર્સેફ બની ગયો હતો અને તેની પ્રેમિકા ર્મિસડીઝ સાથે પરણી ગયો હતો. વહાણમાં તેનો ભૂતપૂર્વ સાથી ડેંગલર્સ હવે બેરોન અને ધનવાન બેન્કર હતો. ક્રાઉન પ્રોસિક્યુટર વિલફોર્ટ હવે ઊંચા પદ પર હતો અને પેરિસમાં રહેતો હતો. એડમન્ડ દાન્તેએ એ ત્રણેય વ્યક્તિઓ સાથે બદલો લેવાની યોજના ઘડી કાઢી. દરિયામાંથી ધન મળ્યા બાદ તે અત્યંત તવંગર માણસ બની ગયો હતો. વળી ૧૪ વર્ષ જેલમાં રહ્યા બાદ તેનો ચહેરો બદલાઈ ગયો હતો. તેણે હવે મૂછો પણ રાખી હતી. તેની પાસે પેરિસમાં એક ભવ્ય વિલા હતો. નોકરચાકરો હતા. પેરિસના ધનવાનોને પોતાના ઘેર મિજબાની માટે બોલાવી તેણે પોતાની ઓળખ ‘ધી કાઉન્ટ ઓફ મોન્ટેક્રિસ્ટો’ તરીકે આપી. પેરિસનો ભદ્ર સમાજ પણ તેની વૈભવી જિંદગી જોઈ પ્રભાવિત થઈ ગયો.

એક દિવસ તેના શત્રુ ફર્નાન્ડ અને ર્મિસડીઝથી થયેલા પુત્રનું અપહરણ થઈ ગયું. એડમન્ડ દાન્તેએ ફર્નાન્ડના પુત્રને છોડાવ્યો. આખાયે શહેરમાં વાત પ્રસરી ગઈ. ફર્નાન્ડના પુત્રએ પોતાના ઘરે આવવા એડમન્ડ દાન્તેને ઉર્ફે કાઉન્ટ ઓફ મોન્ટેક્રિસ્ટોેને આમંત્રણ આપ્યું. પેરિસના ઉન્નત વર્ગના લોકો પણ હવે કાઉન્ટ ઓફ મોન્ટેક્રિસ્ટોની મૈત્રી ઝંખતા હતા. આમંત્રણ મુજબ એડમન્ડ દાન્તે ઉર્ફે કાઉન્ટ ઓફ મોન્ટેક્રિસ્ટો ફર્નાન્ડના ઘરે પહોંચ્યો. દાન્તેની પૂર્વ વાગ્દત્તા ર્મિસડીઝ હવે ફર્નાન્ડની પત્ની હતી. ર્મિસડીઝ એડમન્ડ દાન્તેને ઓળખી ગઈ. તે દાન્તેને જોઈ ચોંકી ગઈ. બીજાઓની ગેરહાજરીમાં તેણે પૂછયું. “તું એડમન્ડ દાન્તે જ છે? મને તો તું મૃત્યુ પામ્યો છે તેવા સમાચાર આપી તારા મૃત્યુનું ર્સિટફિકેટ બતાવવામાં આવ્યું હતું. તે પછી જ હું ફર્નાન્ડને પરણી.”

એડમન્ડ દાન્તેને ખ્યાલ આવી ગયો કે તેના મૃત્યુનું બનાવટી પ્રમાણપત્ર તૈયાર કરવામાં આવ્યું હતું. એડમન્ડ દાન્તેએ સહુથી પહેલાં ડેંગલર્સને ખોટાં મૂડીરોકાણો કરાવી દેવાદાર બનાવી દીધો. ખોટી રીતે જેલમાં મોકલવાની સજા કરનાર ક્રાઉન વિલફોર્ટના ભૂતકાળના એક ગુનાનું પ્રકરણ ખોલી તેને જેલભેગો કરાવી દીધો. છેલ્લે પોતાની સામે ખોટા દેશદ્રોહનો કેસ ઊભો કરવાનું ષડ્યંત્ર રચનાર ફર્નાન્ડ મોન્ટેગોનું જીવન પણ ધ્વસ્ત કરી દીધું. દરેકના જીવનની ભૂતકાળની ઘટનાના સહારે જ એણે ત્રણેય દુશ્મનોને વીણીવીણીને સાફ કરી નાખ્યા. એ બધાંને હવે જ ખ્યાલ આવ્યો કે, કાઉન્ટ ઓફ મોન્ટેક્રિસ્ટો બીજો કોઈ જ નહીં પણ એડમન્ડ દાન્તે જ છે. ર્મિસડીઝે દાન્તેને વિનંતી કરી કે, “મહેરબાની કરી તમે મારા પુત્રને આ બદલાથી મુક્ત રાખો.” ર્મિસડીઝે તેના પુત્ર આલ્બર્ટને બધી સાચી કહાણી કહી દીધી. ફર્નાન્ડે આપઘાત કરી લીધો. એ પછી એડમન્ડ દાન્તે તેની બધી જ સંપત્તિ તેના શુભેચ્છક પરિવારને સોંપી કોઈ અજાણ્યા સ્થળે નવું જ જીવન શરૂ કરવા ચાલ્યો ગયો.

એલેકઝાન્ડર ડુમાની આ નવલકથા ફ્રાન્સથી પ્રગટ થતાં ‘ર્ત્નેહિટ્વઙ્મ ઙ્ઘીજ ડ્ઢીહ્વટ્વંજ’ નામના સામયિકમાં ૨૫ ભાગમાં ફ્રેન્ચ ભાષામાં પ્રગટ થઈ હતી. તા. ૨૮ ઓગસ્ટ, ૧૮૪૪થી તા. ૧૫ જાન્યુઆરી, ૧૮૪૬ દરમિયાન આ કથા પ્રગટ થતી રહી હતી. ૧૯મી સદીની આ ક્લાસિક નવલકથાનું અંગ્રેજી ભાષાંતર ૧૮૪૬માં પ્રગટ થયું હતું. આ પુસ્તકે અમેરિકન લેખક લ્યૂ વોલેસને ‘બેનહર’ લખવા પ્રેરિત કર્યા હતા. આજે પણ આ નવલકથા એક ક્લાસિક સાહિત્યકૃતિ ગણાય છે. એલેકઝાન્ડર ડુમાએ ‘ધી કાઉન્ટ ઓફ મોન્ટેક્રિસ્ટો’ઉપરાંત ‘ધી થ્રી મસ્કેટીયર્સ’ નવલકથા પણ લખી છે. આવી ક્લાસિક નવલકથા લખનાર એલેકઝાન્ડર ડુમાએ ૩૪ વર્ષની વયે જ લખવાની શરૂઆત કરીને ર્કીિત હાંસલ કરી હતી. આ આખીયે નવલકથા વાંચ્યા બાદ વાચક તેમાંથી એક જ સંદેશો પ્રાપ્ત કરે છેઃ‘All human wisdom is contained in two words: Wait and Hope.’

એલેકઝાન્ડર ડુમાએ ‘ધી કાઉન્ટ ઓફ મોન્ટેક્રિસ્ટો લખવાની પ્રેરણા ફ્રેન્ચ પોલીસ આર્કાઈવીસ જેમ્સ પ્યુચેટના પુસ્તકમાંથી લીધી હતી, જેમાં ૧૮૦૭માં નીમ્સમાં રહેતાં એક ગરીબ માણસ અને એક શ્રીમંત પરિવારની યુવતી વચ્ચે ખલનાયકનો રોલ ભજવનાર ત્રણ ઈર્ષાળુ દુશ્મનોની કથા છે. તેમાં ગરીબ યુવાનને ઇંગ્લેન્ડના જાસૂસ ગણી એક ઇટાલિયન શ્રીમંતના ઘરે તેને નોકર બનાવી દેવાયો હતો અને ધનવાન ઇટાલિયન મૃત્યુ પામતી વખતે તેણે બધી જ સંપત્તિ તેના નોકરને નામે કરી દીધી હતી. એ પછી એણે બધાંની સાથે બદલો લીધો હતો.  

‘બેનહર : અ ટેલ ઓફ ક્રાઇસ્ટ’ લ્યૂ વોલેસ દ્વારા લખાયેલી એક ક્લાસિક નોવેલ છે. આ નવલકથા ૧૨ નવેમ્બર, ૧૮૮૦ના રોજ અમેરિકામાં પ્રગટ થઈ હતી. ૧૯મી સદીની જિસસ ક્રાઇસ્ટના પ્રભાવ હેઠળ લખાયેલી આ કથા વર્ષો સુધી એક શ્રેષ્ઠ સાહિત્યકૃતિ ગણાઈ.’બેનહર’ એ હિબ્રૂ શબ્દ છે અને તેનો અર્થ છે : ‘Son of white linen.’

કથાની શરૂઆત કંઈક આ પ્રમાણે છે. રોમન સામ્રાજ્યના તાબા હેઠળના જુડિયા પ્રાંતના વગડામાં કેટલાક ભરવાડો એક રાત્રે આકાશમાં સરકી રહેલા તેજસ્વી તારાને નિહાળે છે. એ દિવસે મેરી અને જોસેફ રાજ્યના આદેશ પ્રમાણે કર ભરવા માટે કરવામાં આવેલી ગણતરીના ભાગરૂપે જુડિયા તરફ આવ્યાં હોય છે. તેઓ નાઝારેથથી આવ્યાં હતાં. તેઓ બેથલેહામ જવા માંગતાં હતાં, પરંતુ મેરી સગર્ભા હતી. શહેરમાં જગા ન હોઈ તેઓ બેથલેહામ નજીકની એક ગુફામાં આશ્રય લે છે અને તેને એક બાળક જન્મ્યું, જેનું નામ જિસસ. સાત જેટલા ભરવાડોએ આકાશમાં ઊતરતા પ્રકાશપુંજને નિહાળ્યો. દેવદૂતોએ જિસસ ક્રાઇસ્ટના જન્મની જાહેરાત કરી. એક બીજો રાજા જન્મી ચૂક્યો છે તે વાત જાણી રોમન સમ્રાટ હેરોડ ધી ગ્રેટ ક્રોધે ભરાયો અને તે બાળકને શોધી કાઢવા તેણે આદેશ આપ્યો.

બરાબર એ જ સમયે જુડિયા પ્રાંતમાં એક રાજકુમાર ઉછરી રહ્યો હતો, જેનું નામ બેનહર. મેસ્સાલા તેનો બચપણનો મિત્ર હતો અને તે રોમન ટેક્સ ક્લેક્ટરનો પુત્ર હતો. તે પાંચ વર્ષ સુધી રોમમાં ભણી જુડિયા પાછો આવ્યો. બેનહર યહૂદી હતો જ્યારે મેસ્સાલા રોમન હતો. રોમથી પાછા આવ્યા બાદ તે બદલાઈ ગયો હતો. તેણે યુદ્ધની તાલીમ લીધી હતી અને જબરદસ્ત ગણતરીબાજ હતો. તે મહત્ત્વાકાંક્ષી પણ હતો. જુડિયા પાછા આવ્યા બાદ તેણે બેનહર પર દબાણ કરી બધા જ બળવાખોર યહૂદીઓને પોતાને શરણે લાવવા મદદ માંગી, પરંતુ બેનહરે પોતાની કોમના માણસોને દગો કરવા ઇન્કાર કરી દીધો. આ ઇનકાર સાંભળ્યા બાદ મેસ્સાલાએ જુડાહ બેનહરને આખરીનામું આપતાં કહી દીધું. “તમે લોકો નક્કી કરી નાખો કે તમે મારા મિત્રો રહેવા માંગો છો કે દુશ્મન?”

એ ઘટનાના થોડા દિવસ બાદ શહેરમાંથી રોમન સૈનિકોની પરેડ પસાર થઈ રહી હતી અને એ પરેડને જોવા જુડાહ બેનહરની બહેન એના ઘરની ઊંચી બાલ્કનીમાંથી એ જોવા લાગી. એ વખતે ભૂલથી એનો હાથ એક જૂની થઈ ગયેલી ટાઇલ્સને અડી ગયો અને એ ટાઇલ્સ રોમન પરેડની આગેવાની લઈ રહેલા રોમથી આવેલા નવા ગવર્નરના ઘોડા પર પડી. જુડાહ બેનહરના દુશ્મન થઈ ચૂકેલા મેસ્સાલાએ આ તક ઝડપી લીધી અને રોમન ગવર્નરને ઇરાદાપૂર્વક ઇજા પહોંચાડવાના ખોટા આરોપસર જુડાહ બેનહર, તેની બહેન અને તેની માતાને જેલમાં પૂરી દીધાં. જુડાહ બેનહરને ખ્યાલ આવી ગયો કે મેસ્સાલા કોઈ પણ કાર્યવાહી કર્યા વગર જ તેને કોઈ સજા કરવા માગે છે એટલે તે જેલમાંથી છટકી સીધો મેસ્સાલાના ખંડમાં પહોંચી ગયો. એણે મેસ્સાલાને પડકારતાં પૂછયું. “તેં મારી અને મારા પરિવાર સામે ખોટો આરોપ કેમ મૂક્યો?”

મેસ્સાલાએ શાંતિથી જવાબ આપ્યો. “તેં મને મદદ કરવા ના પાડી એ કારણે હું તને પદાર્થપાઠ ભણાવીશ.”

એ પછી મેસ્સાલાએ જુડાહ બેનહરને એક ગુલામ બનાવી દઈ ગુલામ તરીકે જ મૃત્યુ મળે તેવી સજા ફરમાવી. જુડાહ બેનહરના હાથમાં સાંકળો બાંધી દેવાઈ અને બીજા ગુનેગારોની સાથે બેનહરને પણ ભયાનક રણમાં ધકેલી દેવાયો. માંડમાંડ ચાલી શકતા,ભૂખ્યા અને તરસ્યા આ લોકો નાઝારેથ પાસેથી પસાર થઈ રહ્યા હતા ત્યારે એક શાંત જણાતા માણસે દિવસોથી તરસ્યા બેનહરને પાણી પીવડાવ્યું. જુડાહ બેનહરે પાણી પીવડાવનાર એ માણસની આંખોમાં જોયું. એ આંખોમાં ન સમજી શકાય તેવા પ્રેમનો પ્રકાશ હતો. એ વખતે એક રોમન સૈનિકે બેનહરને પાણી પીવડાવતા માણસને ધક્કો મારી હટી જવા હુકમ કર્યો, પરંતુ એ રોમન સૈનિક પણ પાણી પીવડાવનાર એ માણસનો શાંત અને નિર્મળ ચહેરો જોઈ સ્વયં પાછો હટી ગયો.

એ પછી ગુલામ બનાવી દેવાયેલા લોકોને આગળ વધવા સૂચના આપવામાં આવી, પરંતુ જતાં જતાં બેનહર તેને પાણી પીવડાવનાર કોઈ અજનબી વ્યક્તિને જોતો રહ્યો.

જુડાહ બેનહરને હવે એક રોમન યુદ્ધ જહાજમાં ગુલામ તરીકે ધકેલી દેવાયો. બીજા સેંકડો નાવિકોની સાથે જુડાહ બેનહરે પણ એ તોતિંગ યુદ્ધ જહાજનાં હલેસાં મારવાની કામગીરીમાં જોડાવું પડયું. એ જહાજનો કપ્તાન રોમન સેનાપતિ એરિયસ હતો. જહાજ મધદરિયે હતું ત્યારે ચાંચિયાઓ એ રોમન જહાજ પર ત્રાટક્યા. એરિયસે જુડાહ બેનહરની શારીરિક તાકાત અગાઉથી માપી લીધી હતી. સંઘર્ષ વખતે બેનહરના પગે બાંધેલી સાંકળો ખોલી નાખવામાં આવી. પૂરાં ત્રણ વર્ષથી તેઓ જહાજમાં ગુલામ તરીકે કામ કરતા હતા, પરંતુ મેસ્સાલા સાથે બદલો લેવાની આગને કારણે તે જીવિત રહેવા માગતો હતો. દરિયાઈ ચાંચિયાઓ સામે જુડાહ બેનહરે યુદ્ધ લડી રોમન જહાજના વડા એરિયસની જિંદગી બચાવી લીધી. જુડાહ બેનહરના આ ઉપકારનો બદલો વાળવા રોમન એરિયસે જુડાહ બેનહરને પોતાના દત્તક પુત્ર તરીકેનો દરજ્જો આપ્યો.

આ અગાઉ જુડાહ બેનહરને ગુલામ તરીકે એરેનામાં લડાઈની પાંચ વર્ષની સખત તાલીમ આપવામાં આવી હતી. બેનહર હવે ફરી એક વાર ધનવાન અને રોમન મોભાદાર વ્યક્તિ બની ગયો. હજુ તે મેસ્સાલા સાથે બદલો લેવાની લાગણીમાંથી બહાર આવ્યો નહોતો. તે હવે મેસ્સાલાને મળવા રોમથી જુડિયા જવા નીકળ્યો. રસ્તામાં એક આરબ શેખ સાથે તેની મુલાકાત થઈ. આરબ શેખ ઘોડાઓનો શોખીન હતો. તેની પાસે વિશ્વના શ્રેષ્ઠ ઘોડા હતા, પરંતુ પ્રતિવર્ષ રોમમાં યોજાતી ચેરિયટ રેસમાં તેના ઘોડા જીતતા નહોતા. આરબ શેખના ઘોડા જોઈ બેનહરે કહ્યું, “તમારી પાસે શ્રેષ્ઠ ઘોડા છે, પરંતુ ચેરિયટ-રથ દોડાવવા માટે કુશળ રથસવાર નથી.”

આરબ શેખે તેના રથ દોડાવવા ઓફર કરી, પરંતુ બેનહરે ઇનકાર કરી દીધો. આરબ શેખે કહ્યું, “રોમમાં રોમન મેસ્સાલા ચેરિયટને હરાવે તેવો સારથિ મારી પાસે નથી.”

મેસ્સાલાનું નામ સાંભળતાં જ બેનહરની આંખોમાં ચમક આવી ગઈ. તે મેસ્સાલા સાથે બદલો લેવા માગતો હતો. એણે તરત જ આરબ શેખ તરફથી રોમમાં યોજાનારી ચેરિયટ રેસમાં ભાગ લેવા હા પાડી અને તૈયારીઓ કરવા લાગ્યો. બીજી તરફ બેનહર તેની માતા અને બહેનને પણ શોધવા માગતો હતો. મેસ્સાલાને આ વાતની ખબર પડતાં તે આશ્ચર્યમાં પડી ગયો અને બેનહરને ચેરિયટ રેસમાં જ ખતમ કરી દેવા કારસો રચ્યો. રોમના ભવ્ય એરેનામાં હજારો લોકો અત્યંત રોમાંચસભર ચેરિયટ રેસ જોવા એકત્ર થઈ ગયા. મેસ્સાલાએ તેના રથના ચક્રની એક્સલ પર ધારદાર ખંજર રાખી દીધાં હતાં જેથી એ ખંજરથી બેનહરના રથનાં ચક્રોને વીંધી નાખી શકાય. રોમનો ગવર્નર તેના પરિવાર અને સેનેટરો સાથે આ ભવ્ય રેસ જોવા આવ્યો હતો. લોકોને મંત્રમુગ્ધ કરી દે તેવી પણ ખતરનાક ચેરિયટ રેસ શરૂ થઈ. લોકોનાં રૃંવાડાં ઊભાં થઈ જાય તેવી જીવલેણ રેસમાં મેસ્સાલાએ બેનહરને હંફાવવા ખૂબ મહેનત કરી, પરંતુ મેસ્સાલાની તમામ તરકીબો નિષ્ફળ ગઈ. પવનવેગે દોડતા ઘોડાઓ જોઈ લોકો દંગ રહી ગયા. બેનહરને દગાથી હંફાવવા જતાં મેસ્સાલાનો રથ જ પલટી ખાઈ ગયો. તેની ઉપર થઈ અનેક રથ પસાર થઈ ગયા. મેસ્સાલા ઘવાયો અને બેનહર જીતી ગયો.

સખત રીતે ઘાયલ થયેલા મેસ્સાલાને મળવા ગયેલા બેનહરે તેની માતા અને બહેનનો પત્તો માગ્યો. મેસ્સાલાએ કહ્યું, “તું જિંદગીભર તારી માતા અને બહેનને શોધી નહીં શકે. તેઓ હજુ જીવે છે અને રક્તપિત્તના દરદી તરીકે યાતના ભોગવે છે. જા, તારી જાતે જ એમને શોધી કાઢ. રેસ હજુ પૂરી થઈ નથી.”

એટલું બોલી મેસ્સાલા મૃત્યુ પામ્યો.

બેનહર ફરી તેની માતા અને બહેનને શોધવા જેરૂસલેમ ગયો. બેનહર જ્યારે જુડિયામાં રહેતો હતો ત્યારે તેના ઘરની નોકરાણી તરીકે કામ કરતી અમ્રાહ નામની યુવતી તેને ચાહતી હતી. બેનહર તેના જૂના ઘરે આવ્યો. છેવટે તેણે પર્વતની એક ખીણમાં લોકોની વસ્તીથી દૂર અલાયદું જીવન જીવતાં અને રક્તપિત્તિયાઓથી ભરેલી ગુફામાં નર્કાગાર જેવું જીવન જીવતાં તેની માતા અને બહેનને બેનહરે શોધી કાઢયાં. એની માતાએ બેનહરને પોતાના શરીરને ન સ્પર્શવા કહ્યું, પરંતુ બેનહર તેમને ભેટયો. બેનહર તેમને અસ્પૃશ્ય ગણાતી રક્તપિત્તિયાઓની છાવણીમાંથી બહાર લઈ આવ્યો. એ વખતે જેરૂસલેમની ટેકરીઓ પર શ્વેત લિબાસમાં એક પ્રભાવશાળી વ્યક્તિ ર્ધાિમક પ્રવચનો આપતો હતો. કેટલાક માણસો તેની આસપાસ વીંટળાયેલા હતા. તે બધાંને ર્ધાિમક દીક્ષા આપતો હતો. બેનહરને યાદ આવી ગયું કે મને જ્યારે ગુલામ બનાવી દેવાયો ત્યારે રણમાં પાણી પીવડાવનાર વ્યક્તિ પણ આ જ તેજસ્વી પુરુષ હતો. એ વ્યક્તિ બીજું કોઈ નહીં પણ જિસસ ક્રાઇસ્ટ હતા. ક્રમશઃ બેનહર પણ જિસસ ક્રાઇસ્ટમાં શ્રદ્ધા ધરાવતો થઈ ગયો. બેનહર આ તેજસ્વી વ્યક્તિના આશીર્વાદથી રક્તપિત્તના રોગી બનેલાં તેની માતા અને બહેનને સાજા કરાવવા માગતો હતો.

એ સમયે જ કેટલાક ધર્મચુસ્તોએ જિસસ ક્રાઇસ્ટને રોમન ગવર્નર મારફતે શૂળીએ લટકાવવાની સજા કરાવડાવી. જિસસ ક્રાઇસ્ટના માથા પર કાંટાળો તાજ પહેરાવવામાં આવ્યો. લાકડાની શૂળી પણ જિસસ ક્રાઇસ્ટની પાસે જ ઊંચકાવી. હજારો રોમનો આ ક્રૂર સજાનો આનંદ ઉઠાવી રહ્યા હતા ત્યારે બેનહર પણ તેની માતા અને બહેનને લઈ જેરૂસલેમ પહોંચ્યો. રક્તપિત્તિયાઓને જોઈ લોકોએ દોડધામ મચાવી દીધી. બરાબર એ જ વખતે બેનહરે જોયું તો જે વ્યક્તિએ રણમાં પાણી પીવડાવ્યું હતું તે જ વ્યક્તિને એટલે કે જિસસ ક્રાઇસ્ટને જેરૂસલેમના માર્ગ પરથી શૂળીએ ચડાવવા લઈ જવાતા હતા. જિસસ યાતના ભોગવતા હતા ત્યારે લોકો ખુશ થઈ જિસસની મજાક ઉડાવતા હતા. એક તબક્કે શૂળીના ભારથી જિસસ પડી ગયા એટલે તરસ્યા થયેલા જિસસને પાણી પીવડાવવા બેનહર રોમન સૈનિકોની પરવા કર્યા વિના જિસસ પાસે પહોંચી ગયા અને થોડુંક પાણી પીવડાવ્યું, પણ એ દરમિયાન જ રોમન સૈનિકોએ ચાબુક મારી બધાંને હટાવી લીધા. અલબત્ત, જિસસે એક અમીભરી દૃષ્ટિ બેનહર પર નાખી. જુડાહ બેનહરને ફરી એક વાર જિસસ ક્રાઇસ્ટની દયાભરી દૃષ્ટિનો સંસ્પર્શ થયો.

એ પછી રોમન સૈનિકોએ જિસસને શૂળીએ ચડાવી દીધા. એમના હાથ અને પગમાં ખીલા ઠોકી દીધા. એ વખતે જિસસ એટલું જ બોલ્યા. “હે પ્રભુ! એમને માફ કરી દેજો, કારણ કે તેઓ જાણતા નથી કે તેઓ શું કરી રહ્યા છે.”

એ રાત્રે આકાશમાં ભયંકર વાદળો ચડી આવ્યાં. મેઘગર્જના અને વીજળીના ચમકારા થયા. વરસાદ વરસવા લાગ્યો. એ વખતે નજીકની જ ગુફામાં બેનહર, તેની માતા, બહેન અને અમ્રાહ આશ્રય લઈ એ દુઃખદ ઘટના નિહાળી રહ્યાં હતાં. તેઓ રડી રહ્યાં હતાં. જિસસનાં અંગોમાંથી નીકળતું લોહી હવે ભૂમિ પર વહેવા લાગ્યું. એક જબરદસ્ત વીજળી થઈ. વીજળીનો એક ચમકારો બેનહરની માતા અને બહેનને સ્પર્શ્યો અને ક્ષણભરમાં તેમના શરીર પરથી રક્તપિત્ત જતો રહ્યો. ચહેરા પરની વિકૃતિઓ જતી રહી અને પહેલાં જેવાં હતાં તેવાં જ બની ગયાં. આ ચમત્કાર કેમ થયો તે રહસ્ય તેઓ સમજી શક્યાં નહીં પણ તેમણે ઈશ્વરનો આભાર માન્યો.

જુડાહ બેનહરને હવે ખ્યાલ આવી ગયો કે, પૃથ્વી પરના રાજાઓ કરતાં જિસસ ક્રાઇસ્ટ વધુ મોટા ‘હેવન્લી કિંગ’ હતા. ઈશ્વરના એ જ સહુથી શ્રેષ્ઠ રાજા છે એ જ્ઞાાનની પ્રાપ્તિ બાદ બેનહરના દિલમાં જે કોઈ નફરત હતી તે પણ અદૃશ્ય થઈ ગઈ.

એ ઘટના પછી બેનહરે તેને સાથ આપનાર યુવતી સાથે લગ્ન કરી લીધાં. બાળકો પણ થયાં, પરંતુ એ વખતે રોમમાં હવે સમ્રાટ નીરોનું શાસન હતું. સમ્રાટ નીરો ક્રૂર અને પાગલ શાસક હતો. તે જિસસ ક્રાઇસ્ટના અનુયાયીઓનો વિરોધી હતો. આ વાતની ખબર પડતાં બેનહર તેના પરિવારને લઈને રોમ ગયો અને રોમમાં એક સ્થળે ગુફાની અંદર એક ચર્ચ બનાવડાવ્યું જે કેટલાક સમય બાદ ‘ઝ્રટ્વંટ્વર્ષ્ઠદ્બહ્વ ર્ક જીટ્વહ ઝ્રટ્વઙ્મૈટંર્’ તરીકે જાણીતું બન્યું.

‘બેનહર : અ ટેલ ઓફ ક્રાઇસ્ટ’ નામની આ નવલકથા લખનાર લ્યૂ વોલેસ વર્ષો સુધી અંગ્રેજી ભાષાના બેસ્ટ સેલર લેખક રહ્યા. ૧૯૩૬માં માર્ગારેટ મિશેલની ‘ગોન વિથ વિંડ’ નવલકથા આવી ત્યાં સુધી બેનહરની નવલકથા પ્રથમ નંબરે રહી. ૧૯૫૯માં લ્યૂ વોલેસની ‘બેનહર : અ ટેલ ઓફ ક્રાઇસ્ટ’ નવલકથા પરથી ભવ્ય ફિલ્મ બની. આ ફિલ્મ વિશ્વના ૧૦ મિલિયન લોકોએ નિહાળી અને ૧૧ જેટલા એકેડેમી એવોર્ડ્સ મળ્યા. વેટિકન સિટીના પોપ લિયો ૧૩માએ જો કોઈ એક જ નવલકથાને બ્લેસિંગ્સ આપ્યા હોય તો તે એકમાત્ર આ જ નવલકથા છે.

‘Quo Vadis’ એ લેટિન ભાષાના શબ્દો છે. એનો અર્થ છે, “તમે ક્યાં જઈ રહ્યો છો?” મૂળ તો આ ‘બાઇબલ’માં ઉપયોગમાં લેવાયેલો શબ્દપ્રયોગ છે. ‘Quo Vadis’ નવલકથા પોલેન્ડના લેખક હેન્રિક સિએન્ટકિવિક્ઝે ઈ.સ. ૧૮૯૬માં લખી હતી. ૧૯મી સદીની આ સાહિત્યકૃતિ પણ એક મહાકાવ્ય જેવી જ છે. આજે પણ તે એક શ્રેષ્ઠ ક્લાસિક નવલકથા ગણાય છે.

‘Quo Vadis’ની કથાનો સમયગાળો ઈસુના મૃત્યુ પછીના ઈ.સ. ૫૪થી ૬૮મા વર્ષોની વચ્ચેનો છે. એ વખતે રોમમાં નીરો નામનો સમ્રાટ રાજ્ય કરતો હતો. નીરો ભ્રષ્ટાચારી, સનકી અને વિનાશાત્મક વૃત્તિ ધરાવતો શાસક હતો. એના જ સમયગાળાનાં કેટલાંક વર્ષો પૂર્વ જિસસ ક્રાઇસ્ટને જેરુસલેમમાં રોમન શાસકોએ જાહેરમાં શૂળીએ ચડાવી દીધા હતા. ઈસુના કેટલાક અનુયાયીઓ રોમન શાસકોના ડરથી ખાનગીમાં ઈસુના આદેશોનું પાલન કરતા હતા. તેઓ પોતાની જાતને ખ્રિસ્તી કહેવડાવતા હતા. એ વખતે ઈસુનો પરમ ભક્ત અને શિષ્ય પીટર પણ લોકો વચ્ચે ફરી ઈસુના ઉપદેશો લોકોને કહેતો હતો.

એ સમયગાળામાં રોમનો સમ્રાટ નીરો લોકો પર જુલ્મ ગુજારતો હતો. નીરોના શાસનકાળમાં માર્ક્સ વિનિસિયસ રોમના સૈન્યનો કમાન્ડર હતો. માર્ક્સ વિનિસિયસ એક યુદ્ધ જીતીને પાછો આવ્યો, પરંતુ સમ્રાટ નીરોની ધૂનના કારણે આખા સૈન્યને કારણ વગર એક સપ્તાહ રોમની બહાર રહેેવા નીરોએ હુકમ કર્યો. એ સમયગાળામાં નીરોનો એકમાત્ર વફાદાર પણ ડાહ્યો મિત્ર હતો પેટ્રોનિયસ. રોમન લશ્કરનો કમાન્ડર માર્ક્સ પેટ્રોલિયસનો ભત્રીજો થતો હતો.

કમાન્ડર માર્ક્સનો ભેટો એક દિવસ લિજિયા નામની યુવતી સાથે થયો. લિજિયા એક શાંત, શરમાળ પણ ઈસુની અનુયાયી હતી. લિજિયા રોમના એક નિવૃત્ત અને લશ્કરના કમાન્ડર ઓલસ પ્લેસિયસના ઘરમાં દત્તક પુત્રી તરીકે રહેતી હતી. માર્ક્સ લિજિયાની સુંદરતા જોઈ મંત્રમુગ્ધ થઈ ગયો અને તે લિજિયાના પ્રેમમાં પડી ગયો. કમાન્ડર માર્ક્સ નીરો મારફતે લિજિયાને પત્ની બનાવવા માગતો હતો. એક દિવસે નીરોના સૈનિકો લિજિયાને સમ્રાટ નીરોના મહેલમાં લઈ આવ્યા. તેને કહેવામાં આવ્યું કે તે લિજિયન રાજાની પુત્રી હોઈ તેને રોમના સમ્રાટના નિરીક્ષણ હેઠળ જ હવે રાખવામાં આવશે. આ વાત સાંભળતાં જ લિજિયાના પ્રેમમાં પડી ગયેલો માર્ક્સ તેના કાકા પેટ્રોનિયસને મળવા ગયો.

આ તરફ નીરોના મહેલમાં લિજિયાને સાચવવાની બધી જ જવાબદારી નીરોની ભૂતપૂર્વ મિસ્ટ્રેસ આક્તેને સોંપવામાં આવી. થોડા દિવસ પછી સમ્રાટ નીરોએ તેના મહેલમાં ભવ્ય મિજબાનીનું આયોજન કર્યું. એ રાત્રે લિજિયાએ સુંદર વસ્ત્રો પહેર્યાં હતાં. એ દરમિયાન એણે પાર્ટીમાં રોમન કમાન્ડર માર્ક્સને જોયો. એણે ખૂબ દારૂ પીધેલો હતો. એ લિજિયાની નજીક આવ્યો અને તેને સ્પર્શ કરવા પ્રયાસ કર્યો. દરમિયાન લિજિયાનો ઉરસસ નામનો અંગત પણ શક્તિશાળી રક્ષક દોડી આવ્યો અને તે લિજિયાને માર્ક્સની સતામણીથી દૂર લઈ ગયો. એ રક્ષક પણ લિજિયન જ હતો. કમાન્ડર માર્ક્સ લિજિયાને શોધવા તેની પાછળ પડયો, પરંતુ વફાદાર નોકર ઉરસસ લિજિયાને લઈ ક્યાંક અદૃશ્ય થઈ ગયો.

લિજિયાના પ્રેમમાં પડી ગયેલા રોમન કમાન્ડર માર્ક્સ વિનિસિયસે તેના કાકાની મદદથી લિજિયાની ખોજ આદરી. એક દિવસ તેને ખબર પડી કે લિજિયાએ એક ગુપ્ત ગુફામાં રહેતા કેટલાક ઈસુના અનુયાયીઓ સાથે આશ્રય લીધો છે. એ જ સમયગાળામાં સમ્રાટ નીરોની પુત્રી મૃત્યુ પામી. એ પુત્રીને લિજિયાએ મારી નાખી છે તેવો ખોટો આરોપ લિજિયા પર મૂકવામાં આવ્યો. નીરોના વફાદાર મિત્ર પેટ્રોનિયસે નીરોના ખૌફથી લિજિયાને બચાવવા કોશિશ કરી. નીરોનું ધ્યાન બીજે વાળવા પેટ્રોનિયસે નીરોને તેના પરિવાર સાથે રોમથી દૂર એન્સિયમ નામના સ્થળે ગ્રીષ્મ-મહેલમાં થોડા દિવસ રહેવા જવા સૂચવ્યું. નીરો સંમત થયો. નીરો તેના મહેલમાં ફિડલ વગાડતો તે દરબારીઓએ સાંભળવું પડતું અને તેની પ્રશંસા કરવી પડતી.

એક દિવસ માર્ક્સ વિનિસિયસ બે જાણીતા ગ્લેડિયેટર્સની મદદથી લિજિયા જે ગુપ્ત સ્થળે બીજા ખ્રિસ્તીઓ સાથે રહેતી હતી ત્યાં છૂપાવેશે પહોંચી ગયો. એ લોકો અહીં લિજિયા અને તેના રક્ષક ઉરસસને જોઈ ગયા. માર્ક્સે લિજિયાનો પીછો કરી લિજિયાનો કબજો લેવા પ્રયાસ કર્યો, પરંતુ ભાગતી વખતે સશક્ત ઉરસસના મુક્કાથી બેભાન થઈ ગયો. તે હવે એક ખ્રિસ્તીના ઘરમાં હતો. એણે લિજિયાને જોઈ. બેઉ વચ્ચે ખુલ્લા દિલે વાત થઈ. લિજિયા બોલી, “એવું નથી કે હું તમને ચાહતી નથી. હું પણ તમને ચાહું છું, પરંતુ મારી શ્રદ્ધા ઈસુ ખ્રિસ્તમાં છે.” કેટલાક સમય બાદ રોમન કમાન્ડરે પણ ઈસુ ખ્રિસ્તના ઉપદેશોમાં શ્રદ્ધા વ્યક્ત કરી. લિજિયા અને કમાન્ડર માર્ક્સે લગ્ન કરવાનું નક્કી કર્યું. ઈસુના પરમ અનુયાયી પીટરે તેમને આશીર્વાદ આપ્યા.

લગ્ન બાદ કમાન્ડર માર્ક્સ રોમથી દૂર ગ્રીષ્મ મહેલમાં સમય ગાળી રહેલા સમ્રાટ નીરોને મળવા ગયો જ્યારે લિજિયાને એણે રોમમાં જ રહેવા દીધી. નીરો આ ગ્રીષ્મ મહેલમાં હજુ કવિતાઓ રચતો હતો અને ગાતો હતો. એ પછી એણે તેના દરબારીઓને તથા તેના વફાદાર મિત્ર પેટ્રોનિયસને બોલાવી નવા રોમનું એક ભવ્ય મોડલ બતાવ્યું. વફાદાર પણ ડાહ્યા મિત્ર પેટ્રોનિયસે નીરોને ખુશ કરવા કહ્યું, “નવા રોમની ડિઝાઇન તો અત્યંત સુંદર છે, પરંતુ પુરાણા રોમની પણ એક મહત્તા છે.”

પાગલ નીરોએ કહ્યું, “જૂના રોમને મિટાવી દેવા આખા રોમને આગ લગાડી દો.”

થોડી જ વારમાં રોમન સૈનિકોએ નીરોના હુકમથી પુરાણા રોમના પ્રત્યેક ઘરને આગ લગાડી દીધી. આખું રોમ ભડભડ બળવા લાગ્યું. લોકોના ઘર સળગી રહ્યાં હતાં અને રોમનો પણ તેમાં બળી રહ્યા હતા ત્યારે નીરોએ એની પરવા કર્યા વિના રોમથી દૂર તેના ગ્રીષ્મ મહેલના ઝરૂખામાં બેસી ફિડલ વગાડવા માંડી. તેનો મિત્ર પેટ્રોનિયસ નીરોના આ ગાંડપણ અને ક્રૂરતાથી બહુ જ દુઃખી થઈ ગયો.

રોમ સળગી રહ્યું છે તે જાણ્યા બાદ રોમન કમાન્ડર માર્ક્સ રોમ તરફ દોડયો, કારણ કે તેની પત્ની લિજિયા હજુ રોમમાં જ હતી. આ તરફ નીરોએ એવી ખોટી જાહેરાત કરી કે, “રોમમાં છુપાયેલા ઈસુના અનુયાયીઓેએ જ રોમને આગ લગાડી દીધી છે, તેથી તેમને સજા કરવી પડશે.”

રોમન સૈનિકોએ કમાન્ડર માર્ક્સને જ રોમમાં પ્રવેશતાં રોકવા પ્રયાસ કર્યો, પરંતુ માર્ક્સ લિજિયા અને બીજા ખ્રિસ્તીઓ જ્યાં આશ્રય લઈ રહ્યા હતા ત્યાં પહોંચી ગયો. બરાબર એ જ વખતે ઈસુના અનુયાયી પીટરના હસ્તે કમાન્ડર માર્ક્સે ખ્રિસ્તી ધર્મ અંગીકાર કર્યો. આ ઘટનાના થોડા સમયમાં જ નીરોએ કમાન્ડર માર્ક્સ, લિજિયા, પીટર સહિત ઈસુના તમામ અનુયાયીઓને પકડી લીધા અને બધાંને જેલમાં પૂરી દીધાં. નીરોના વફાદાર સાથી અને સલાહકાર પેટ્રોનિયસે ઈસુના અનુયાયીઓને મારી તેમને શહીદ ન બનાવવા અને તેમની શહીદીથી રોમનોને ન ઉશ્કેરવા સલાહ આપી અને છેલ્લે પોતાના કાંડાની નસ કાપીને પેટ્રોનિયસે આપઘાત કરી લીધો. મૃત્યુસંદેશમાં એણે નીરોને કાગળમાં જણાવ્યું કે, “તમારી ધૂન અને પાગલપણાથી ત્રાસીને હું આત્મહત્યા કરી રહ્યો છું. તમારા ડરના કારણે હું તમને કોઈ જ સાચી વાત આજ સુધી કહી શક્યો નથી.”

આ તરફ નીરોએ ખ્રિસ્તીઓ પર રોમને સળગાવવાનો આરોપ મૂકી રોમનોની રમતગમતના ભવ્ય મેદાન – એરેનામાં જ રોમનોની હાજરીમાં એ બધા ખ્રિસ્તીઓને જાહેર અને ક્રૂર સજા કરવાનો નિર્ણય લીધો.

રોમના સમ્રાટ નીરોની ખૂબસૂરત પણ કામુક પત્ની ક્વીન પોપિયા રોમન કમાન્ડર માર્ક્સને પોતાના વશમાં કરી પોતાની વાસના સતોષવા માગતી હતી, પરંતુ માર્ક્સ લિજિયાને ચાહતો હોઈ તેણે ક્વીનની એ માગણી અગાઉ ફગાવી દીધી હતી. હવે માર્ક્સ કેદમાં હોઈ ક્વીન પોપિયા રોમન ગેમ્સના એરેનામાં તેની હત્યા થઈ જાય તેવી ગેમની ખોજમાં હતી.

લિજિયાને એ જ મેદાનમાં એક થાંભલા સાથે બાંધી દેવામાં આવી. એરેનાની ભીતરનો દરવાજો ખોલી નાખવામાં આવ્યો. એક ખતરનાક વાઇલ્ડ બુલ તેમાંથી બહાર આવ્યો. તે હિંસક બુલ થાંભલા સાથે બાંધેલી લિજિયાના શરીરમાં તેના અણીદાર શિંગડાં ઘુસાડી દેવા દોડયો. લિજિયાના રક્ષક ઉરસસે બુલ સાથે લડાઈ કરીને લિજિયાને બચાવવાની હતી. હિંસક બુલ અને ઉરસસ વચ્ચે ભયંકર સંઘર્ષ થયો. ઉરસસે જંગલી બુલનાં શિંગડાં પકડી લીધાં અને બુલની ડોક મરડી નાખી. સમ્રાટ નીરો અને હજારો પ્રેક્ષકો સ્તબ્ધ થઈ ગયા. નીરો પોતાના બુલને મારી નાખનાર ઉરસસ અને લિજિયાને ખતમ કરી દેવા હુકમ કરવા ઊભો થયો, પરંતુ હજારો રોમનોએ ‘દયા… માફી’ની ચિચિયારીઓ કરી. નીરો લોકોનો મિજાજ પારખી ગયો. સમ્રાટ નીરોએ તેની આસપાસ નજર કરી. તેના વફાદાર દરબારીઓએ પણ અંગૂઠો ઊંચો કરી પ્રજાની માગણીને પોતાનું સમર્થન આપ્યું. લોકોની ઇચ્છાનો વિરોધ કરવામાં અશક્તિમાન બની ગયેલા નીરોએ તેની ઇચ્છા વિરુદ્ધ માર્ક્સની પત્ની લિજિયા અને તેના અંગરક્ષક ઉરસસને મુક્ત કર્યાં.

હજારો રોમનોની ચિચિયારીથી નીરો હવે ગભરાયો હતો. લોકોનો મિજાજ બદલાઈ ચૂક્યો હતો. લોકો હવે નીરોના જુલમી શાસનનો અંત ઇચ્છતા હતા. રોમન ગેમ્સના એરેનામાં લિજિયા અને તેના અંગરક્ષકને મારી નાખવાની નીરોની ચેષ્ટા લોકોેને પસંદ આવી નહોતી. વળી, આ હિંસક દૃશ્યો નિહાળવા ક્વીન પોપિયાએ કમાન્ડર માર્ક્સને પણ એક પીંજરામાં કેદ રાખ્યો હતો, જેથી પોતાની પત્નીનો અંત પોતાની આંખે જ નિહાળી શકે. આવા ક્રૂર શાસનનો લોકો અંત ઇચ્છતા હતા. હવે રોમન લશ્કરના બીજા કમાન્ડારોએ જ માર્ક્સને પણ મુક્ત કર્યો. તેને મુક્ત કરવામાં લિજિયન પ્રાંતના વફાદાર અધિકારીઓએ મહત્ત્વપૂર્ણ ફાળો ભજવ્યો.

કમાન્ડર માર્ક્સે મુક્ત થતાં જ એરેનામાં જઈ લોકોને કહ્યું, “રોમને આગ લગાડનાર ખ્રિસ્તીઓ નહીં, પરંતુ ખુદ સમ્રાટ નીરો હતો. તેના હુકમથી જ સૈનિકોએ રોમને આગ લગાડી દીધી હતી.

હવે નીરો સામે બળવો એ જ એક વિકલ્પ છે.”

હજારો રોમનોએ કમાન્ડર માર્ક્સની વાત સ્વીકારી. નીરો સામે એ જ ક્ષણે બળવો થયો. લોકો નીરોને મારવા દોડયા. હજારો રોમનોથી બચવા નીરો તેના મહેલમાં દોડયો. તેની પાછળ તેની પત્ની ક્વીન પોપિયા પણ ભાગી. મહેલમાં તેના ખંડના દરવાજા બંધ કરી દીધા. સૌથી પહેલાં તો નીરોએ તેની પત્ની પોપિયાનું ગળું દબાવ્યું. તેણે ખ્રિસ્તીઓ અંગે પોતાને ગેરમાર્ગે દોરવાનો આરોપ મૂકી નીરોએ ક્વીન પોપિયાનું ગળું દબાવી હત્યા કરી નાખી. નીરોએ પોતાના પેટમાં ખંજર ભોંકી આત્મહત્યા કરી લેવા નિર્ણય કર્યો, પરંતુ તેનામાં એમ કરવાની પણ હિંમત નહોતી. એ વખતે તેની પૂર્વ મિસ્ટ્રસ તેની મદદે આવી અને તેણે નીરોને પોતાના પેટમાં ખંજર ઘુસાડવામાં મદદ કરી અને નીરો ત્યાં જ ઢળી પડયો.

કમાન્ડર માર્ક્સે જાહેરાત કરી, “જનરલ ગાલ્બા હવે રોમ તરફ આવી રહ્યા છે અને તેઓ હવે રોમના સમ્રાટ નીરોનું સ્થાન લેશે.”

‘Quo Vadis’ નવલકથાની કહાણી અહીં પૂરી થાય છે, પરંતુ આ નવલકથાનું નામ ‘Quo Vadis’ કેમ તે પણ જાણવા જેવું છે. આ કથામાં ઈસુના અનુયાયી પીટરનું નામ આવે છે, જે સમ્રાટ નીરોના શાસન દરમિયાન લોકોમાં ઈસુના ઉપદેશનો ફેલાવો કરતા હતા. રોમમાં ગુપ્ત જગાએ રહીને પણ ઈસુના અનુયાયીઓને ધર્મમય જીવન જીવવાનું તેઓ શીખવતા હતા. આ એ જ પીટર હતા જેઓ પાછળથી સેન્ટ પીટર તરીકે ઓળખાયા. તેઓ રોમમાં હતા ત્યારે નીરો તેમને પણ શૂળીએ ચડાવવા માગતો હતો. તેઓ એ શૂળીથી બચવા રોમ છોડી રહ્યા હતા ત્યારે રસ્તામાં પુનઃ પ્રગટ થયેલા જિસસ મળી ગયા. પીટરે જિસસને પૂછયું, ‘\Quo Vadis’ (એટલે કે, “ક્યાં જઈ રહ્યા છો?” એ પ્રશ્નના જવાબમાં તેમણે કહ્યું, “હું ફરી રોમમાં શૂળીએ ચડવા હાજર રહ્યો છું.”

જિસસનો આ જવાબ સાંભળી પીટર સમજી ગયા કે મારે પણ જિસસની જેમ શૂળીએ ચડવાનંુ જ છે. આ દર્શન માત્ર તેમના શિષ્ય પીટરને જ થયું હતું. પીટર સમજી ગયા અને ડર્યા વિના રોમ પાછા ફર્યા. રોમમાં નીરોના સૈનિકોએ તેમની ધરપકડ કરી અને પીટરને રોમની વેટિકન ટેકરી પર નીરોએ શૂળીએ ચડાવી દીધા. આજે એ જ સ્થળે સેન્ટ પીટરનું ભવ્ય ચર્ચ રોમ-વેટિકન સિટીમાં બનેલું છે અને વિશ્વના કરોડો ખ્રિસ્તીઓનું યાત્રાસ્થળ છે. આ એ જ સેન્ટ પીટરનું ભવ્ય ચર્ચ છે જેના પ્રાંગણમાં નાતાલ વખતે આખા વિશ્વના હજારો ખ્રિસ્તીઓ એકત્ર થાય છે અને ચર્ચના ઝરૂખામાંથી નામદાર પોપ આશીર્વચનો ઉચ્ચારે છે, જેનું જીવંત પ્રસારણ આખા વિશ્વમાં થાય છે.

‘Quo Vadis’ના શીર્ષક હેઠળ પોલેન્ડના લેખક હેન્રિક સિએન્ટકિવિક્ઝ દ્વારા પોલિશ્ડ ભાષામાં લખાયેલી ક્લાસિક નવલકથાને આજે ૨૦૦થી વધુ વર્ષ થયાં છતાં ઈસુમાં શ્રદ્ધા ધરાવતા વિશ્વના કરોડો અનુયાયીઓની પ્રિય સાહિત્યકૃતિ છે. આ નવલકથાનું વિશ્વની ૪૮ જેટલી ભાષામાં ભાષાંતર થયેલું છે. એ પ્રગટ થઈ ત્યારે પહેલા જ વર્ષમાં આઠ લાખ નકલો એકમાત્ર ફ્રાન્સ અને બ્રિટનમાં જ વેચાઈ ગઈ હતી. આ નવલકથા લખવા બદલ પોલિશ્ડ લેખક હેન્રિક સિએન્ટકિવિક્ઝને ૧૯૦૫ની સાલમાં સાહિત્યનું નોબેલ પ્રાઇઝ એનાયત થયું હતું.

(ગતાંકથી ચાલુ)

એક દિવસ સેમસન ફિલીસ્તીઓના નગર ગાઝામાં ગયો. ગાઝામાં એક વેશ્યા રહેતી હતી. સેમસન વેશ્યાના ઘરે ગયો અને ત્યાં જ વાત ફેલાઈ ગઈ કે, સેમસન ગાઝામાં આવ્યો છે.

સેમસનના નામની જબરદસ્ત ધાક હતી. એની અસાધારણ શક્તિથી લોકો ડરતા હતા.

શહેરના ચોકિયાતોને સાબદા કરી દેવામાં આવ્યા. શહેરના લોકો નગરના દરવાજે જઈ સેમસન પકડાઈ જાય એની રાહ જોવા લાગ્યા. સવારે તે બધા સેમસનને મારી નાખવા માગતા હતા. તેઓ સંતાઈ રહ્યા.

મધરાત સુધી સેમસન સૂઈ રહ્યો, પણ પરોઢ પહેલાં જ મધ્ય રાત્રિએ તે ઊઠયો અને સીધો નગરના દરવાજે પહોંચ્યો. દરવાજા બંધ હતા, પરંતુ સેમસને પોતાની પ્રચંડ તાકાતથી નગરના દરવાજાનાં બંને કમાડ તેની બારસાખ સહિત ઉખાડી નાખ્યા. આખા દરવાજાને ખભે ઊંચકીને તે હેબ્રોનની સામેના એક પર્વત પર લઈ ગયો. લોકો આશ્ચર્ય પામી ગયા કે આ માણસમાં આટલી જબરદસ્ત તાકાત ક્યાંથી આવી છે?

ઇઝરાયેલમાં સોરેક નામની એક ખીણ છે. અહીં ડલાઇલાહ નામની એક યુવતી સાથે એનો ભેટો થયો. સેમસન ડલાઇલાહને જોતાં એના પ્રેમમાં પડી ગયો. ધીમે ધીમે લોકોને આ વાતની ખબર પડી ત્યારે પાંચ ફિલીસ્તી અધિકારીઓ ડલાઇલાહ પાસે પહોંચ્યા. એમણે ડલાઇલાહને કહ્યું, “તું સેમસન પાસેથી એ રહસ્ય જાણી લે કે તેની પ્રચંડ શક્તિ ક્યાં છુપાયેલી છે? અમારે એને પકડીને સાંકળોથી બાંધવો છે. આ કામના બદલામાં તને ચાંદીના ૧૧૦૦ સિક્કાઓ આપીશું.”

ડલાઇલાહ સંમત થઈ ગઈ.

એક દિવસ ડલાઇલાહે સેમસનને પૂછયું, “સેમસન! તું આટલો બધો બળવાન કેમ છે? મને નથી લાગતું કે તને કોઈ કેદ કરી શકે!”

સેમસને કહ્યું, “મને ધનુષ્યની ન સૂકવી હોય તેવા ચામડાની સાત પણછોથી બાંધવામાં આવે તો હું નિર્બળ બની જાઉં.”

એ રાત્રે સેમસન સૂઈ ગયો ત્યારે ફિલીસ્તીઓએ લાવી આપેલી લીલા ચામડાની સાત પણછોથી એની પ્રેયસી ડલાઇલાહે સેમસનને બાંધી દીધો. કેટલાક બીજા માણસો પહેલેથી જ બીજા ઓરડામાં સંતાઈ રહ્યા હતા.

ડલાઇલાહે હવે બૂમ મારી, “સેમસન ઊઠ! ફિલીસ્તીઓ આવી પહોંચ્યા છે.”

સેમસન ઊઠયો અને સૂતરનાં દોરડાં તોડી નાખતો હોય તેમ ચામડાની પણછો તોડી નાખી.

ફિલીસ્તીઓ ભાગી ગયા.

ડલાઇલાહે સેમસન સાથે રૂસણું લેતાં કહ્યું, “તેં મને જૂઠ્ઠું કહ્યું હતું, તેં મારી મશ્કરી કરી. સાચું કહે, તને કેવી રીતે બાંધી શકાય?”

સેમસને ખૂબ વિચારીને કહ્યું, “જો તું મારા માથાની સાત લટોને તાણા સાથે વણી લે અને ખીલા સાથે બાંધ તો હું નિર્બળ બની જાઉં.”

એ જ રાતે સેમસન સૂઈ ગયો અને ડલાઇલાહે સેમસનના માથાની સાત લટોને તાણામાં વણી ખીલા સાથે બાંધી દીધી. ત્યારબાદ ડલાઇલાહે જ બૂમ મારી, “સેમસન જાગ. ફિલીસ્તીઓ આવ્યા.”

સેમસન જાગી ગયો અને કપડાં વણવાની સાળને ખીલા સાથે જ ખેંચી કાઢી. ડલાઇલાહ હવે વધુ ખિજાઈ. એણે સેમસનને લડતાં કહ્યું, “મને લાગે છે કે તને મારામાં વિશ્વાસ નથી. તું મને પ્રેમ કરતો જ નથી. વારંવાર તું મારી મશ્કરી કરે છે. તું મને ચાહતો હોત તો તેં ક્યારનુંયે મને કહી દીધું હોત કે તું આટલો તાકાતવાન કેમ બન્યો?”

ડલાઇલાહ રોજ એકનો એક પ્રશ્ન પૂછયા કરતી હતી. એક દિવસ કંટાળીને એણે રહસ્ય ખોલી નાખ્યું. સેમસને કહ્યું, “જો ડલાઇલાહ, જન્મ પછી મારા વાળ કદી કાપવામાં આવ્યા નથી, કારણ કે જન્મ અગાઉ જ ઈશ્વરે મને નાઝીરા (સેવક) બનાવેલો છે. મારા માથા પર કોઈ અસ્ત્રો ફેરવી વાળ કાપી લે તો મારી તાકાત જતી રહે અને હું બીજા લોકોની જેમ નિર્બળ અને સામાન્ય બની જાઉં. મારી તાકાતનું આ જ રહસ્ય છે.”

ડલાઇલાહને લાગ્યું કે સેમસને હવે સાચી વાત કરી છે. એણે ફિલીસ્તી આગેવાનોને બોલાવ્યા અને કહ્યું, “હવે છેલ્લી વાર આવો. આ વખતે સેમસને એનું દિલ ખોલી નાખ્યું છે.”

ફિલીસ્તીઓ આ વખતે તો ડલાઇલાહને આપવા નાણાં લઈને જ આવ્યા.

એ રાત્રે ડલાઇલાહે સેમસનનું માથું પોતાના ખોળામાં જ રાખીને ઊંઘાડી દીધો. સેમસન થોડીક જ વારમાં ઊંઘી ગયો. અગાઉથી કરેલ વ્યવસ્થા મુજબ એક માણસને બોલાવી સેમસનના માથામાંથી વાળની સાત લટો કાપી લીધી. આટલું કર્યા બાદ ડલાઇલાહે હવે સેમસનને ઢંઢોળ્યો, એને છંછેડયો, પણ સેમસનની બધી તાકાત જ ચાલી ગઈ હતી.

ડલાઇલાહે હવે પૂરા વિશ્વાસથી બૂમ પાડી, “ઊઠ સેમસન! તને પકડવા ફિલીસ્તીઓ આવી પહોંચ્યા છે.”

સેમસન જાગ્યો પણ હવે તે શક્તિહીન બની ગયો હતો. એના માથાના વાળ કપાઈ જતાં એની તાકાત ચાલી ગઈ હતી. ફિલીસ્તીઓએ તેને પકડી બાંધી દીધો. એની આંખોમાં ધગધગતા સળિયા નાખી સેમસનની આંખો ફોડી નાખવામાં આવી. સેમસનને હવે ગાઝા લાવવામાં આવ્યો. પિત્તળની સાંકળોથી બાંધી જેલમાં જ અનાજ દળવાની તોતિંગ ઘંટી ફેરવવાનું કામ એને સોંપવામાં આવ્યું. કેટલાયે દિવસો સુધી બંદીખાનામાં તે દળતો જ રહ્યો. દિવસો વીતતાં એના માથાના વાળ ફરી વધવા લાગ્યા હતા.

ફિલીસ્તીઓ હવે નિર્ભય હતા. ખુશ હતા. તેઓ એક દિવસ કોઈ મોટો ઉત્સવ ઊજવવા તોતિંગ શિલાઓથી બનાવેલી વિશાળ ઇમારતના ચોકમાં એકત્ર થયા હતા. ફિલીસ્તીઓના દેવ દાગોન હતા. મહાયજ્ઞાની વ્યવસ્થા કરવામાં આવી હતી. દેવની ર્મૂિતને અર્પણો ચઢાવ્યાં. ફિલીસ્તીઓ ર્મૂિતપૂજામાં માનતા હતા. હજ્જારોની સંખ્યામાં ફિલીસ્તી સ્ત્રી-પુરુષો તેમના આ મહાઉત્સવને માણવા એકત્ર થયાં હતાં. સાંકળોથી બંધાયેલા આંધળા સેમસનને અહીં લાવવામાં આવ્યો હતો અને એ ભવ્ય ર્ધાિમક ઇમારતના હાથના પગ કરતાંયે જાડા અને પથ્થરોથી બનેલા થાંભલા સાથે સાંકળોથી બાંધી દેવામાં આવ્યો હતો. અંધ સેમસનને સાંકળોથી બંધાયેલો જોઈ લોકો તેની ક્રૂર હસીમજાક કરવા લાગ્યા હતા. મહોત્સવ ટાણે હજારો ફિલીસ્તીઓ મદ્યપાન પણ કરી રહ્યા હતા. પીધેલી હાલતમાં લોકોએ સેમસનની વધુ ઠેકડી ઉડાવી. બે થાંભલાની વચ્ચે એને બાંધનાર છોકરાને સેમસને જ કહ્યું હતું કે બે થાંભલા પર મારો એક-એક હાથ મૂક જેથી મને આરામ મળે.

આખું ગામ હવે ભવ્ય મંદિરમાં ઊમટયું હતું. લોકો સેમસનને જોવા પડાપડી કરતા હતા. ત્રણ હજારની માનવમેદનીથી ઇમારત ઊભરાઈ ગઈ હતી. લોકો ઝરૂખા પર પણ ચડી ગયા હતા. તમામ ફિલીસ્તી સેનાપતિઓ પણ અહીં ઉપસ્થિત હતા.

અંધ સેમસને હવે તેના પ્રભુ યહોવાહને યાદ કર્યા. “હે પ્રભુ! મને એક જ વાર શક્તિ આપ, જેથી મારી બંને આંખો ગુમાવ્યાનું વેર વાળી શકું.”

સેમસન એ ભવ્ય મંદિરના બે થાંભલાની વચ્ચે ઊભો હતો. એણે એક હાથ એક થાંભલાને અઢેલી રાખી બીજા તોતિંગ પથ્થરિયા સ્તંભ પર તાકાત અજમાવી. તેને થાંભલો ખસેડવાનો પ્રયાસ કરતો જોઈ લોકોએ સેમસનની વધુ મજાક કરી, કારણ કે ખડકોના પથ્થરોમાંથી બનાવેલા થાંભલા હાથીના પગ કરતાંયે વધુ જાડા ને મજબૂત હતા. લોકોને એ વાતની ખબર નહોતી કે સેમસનના માથાના કપાયેલા વાળ ફરી ઊગી ગયા અને તેને દૈવીબળ ફરી હાંસલ થઈ ચૂક્યું હતું.

પ્રથમ પ્રયાસે થાંભલો ન ખસ્યો.

સેમસને ફરી પ્રભુને પ્રાર્થના કરી. “ફિલીસ્તીઓની સાથે હું પણ ભલે મરી જાઉં.”

સેમસને ફરી બળ વાપર્યું.

તોતિંગ થાંભલો સહેજ ખસ્યો. ક્રૂર મજાક કરી રહેલા હજ્જારો લોકોના ચહેરા પર હાસ્ય થંભી ગયું. કુતૂહલથી તેઓ સેમસનને જોઈ રહ્યા. તેણે હાથના ટેકાથી થાંભલાને ખસેડવા વધુ બળ વાપર્યું. ભવ્ય મંદિરની મજબૂત છત આ બે થાંભલાઓની ઉપર જ હતી. સેમસનની તાકાતથી સેંકડો ટન વજનનો થાંભલો ખસતો જોઈ લોકો સ્તબ્ધ બની ગયા. હવે તો અવાજ પણ બંધ થઈ ગયો. માત્ર સખત વજનવાળા થાંભલાનો પથ્થર પરથી ખસવાનો અવાજ આવતો હતો. લોકો અવાક્ બની ગયા. તેઓ કંઈ વિચારે અને નાસી શકે એ પહેલાં ન માની શકાય તેવો પથ્થરનો સ્તંભ ખસી ગયો અને આખીયે ઇમારત કડડભૂસ કરતી પડવા લાગી. ઝરૂખા તૂટી પડયા. છત તૂટી ગઈ. દીવાલો તૂટી પડી. લોકોએ ભાગવા કોશિશ કરી, પરંતુ હજારો માણસો મહાકાય પથ્થરો નીચે દટાઈને મૃત્યુ પામ્યા. ફિલીસ્તીઓએ એમની આખી જિંદગી દરમિયાન જેટલા યહૂદીઓને માર્યા હતા તેના કરતાં વધુ ફિલીસ્તીઓ અહીં જ ઇમારત નીચે દટાઈને મરી ગયા. સેમસન પણ મૃત્યુ પામ્યો. પાછળથી સેમસનના મૃતદેહને તેનાં સગાં-સંબંધીઓ આવીને લઈ ગયા. ઇઝરાયેલમાં સોરા અને એશ્તાએલ વચ્ચે એના પિતાની કબરની બાજુમાં જ સેમસનના મૃતદેહને દફનાવવામાં આવ્યો.

યહૂદીઓ માને છે કે ૨૦ વર્ષ સુધી સેમસન ઇઝરાયેલીઓને ન્યાય અપાવતો રહ્યો. ઈસુના જન્મનાં ઘણાં વર્ષો પૂર્વેની આ કથા છે. ઇઝરાયેલીઓ માટે સેમસન એક દંતકથા જેવું અમર પાત્ર છે. સેમસનને પણ એક મસીહા ગણવામાં આવે છે.(ક્રમશઃ)

‘સેમસન એન્ડ ડલાઇલાહ’ એ પણ બાઇબલની જ એક કથા છે. સેમસન યહૂદી હતો. યહૂદીઓએ જ્યારે જ્યારે ભૂલો કરી ત્યારે ત્યારે ઈશ્વરે તેમને સજા કરેલી છે અને તેમના ઉદ્ધાર માટે ઈશ્વરે કોઈ ને કોઈ ઉદ્ધારક મોકલ્યો છે તેવી કથાઓ બાઇબલના ઓલ્ડ ટેસ્ટામેન્ટમાં મોજૂદ છે. સેમસન પણ ઈશ્વરે બક્ષેલી અસાધારણ તાકાતવાળો ઉદ્ધારક જ હતો, પરંતુ ડલાઇલાહ નામની એક સ્વરૂપવાન યુવતીના હાથે છેતરાયો હતો. મૂળ કથા આ પ્રમાણે છેઃ

લગભગ ત્રણેક હજાર વર્ષ પૂર્વે યહૂદીઓને સતાવનાર એક પ્રજાનું નામ છેઃ ફિલીસ્તાનીઓ. તેઓ ફિલીસ્તી અથવા પલીસ્તી તરીકે પણ ઓળખાય છે. આ ફિલીસ્તી દરિયાપારથી આવ્યા હતા અને ઊંચા તથા કદાવર હતા. ર્મૂિતપૂજામાં માનતા હતા અને સુન્નતના વિરોધી હતા. ઇઝરાયેલીઓ જ્યારે જ્યારે ખોટું કામ કરતા ગયા ત્યારે ત્યારે ઈશ્વરની અવકૃપા તેમને મળતી ગઈ. યહોવાહની નારાજગીને કારણે ૪૦ વર્ષ સુધી યહૂદીઓ ફિલીસ્તાનીઓના શાસન હેઠળ આવી ગયા હતા.

એ કાળમાં સોરાહમાં માનોઆહ નામે એક યહૂદી રહેતો હતો. એક સ્ત્રીને બાળક થતાં નહોતાં. એને દેવદૂતે દર્શન આપીને કહ્યું કે, “તને હવે ગર્ભ રહેશે, પરંતુ તારે હવે દ્રાક્ષાસવ કે મદ્યપાન લેવાં નહીં. તારા ઉદરમાં આકાર લેનારું બાળક ઈશ્વર માટે ‘નાઝીરી’અર્થાત્ સેવક હશે. એના માથે કદી અસ્ત્રો ફેરવવો નહીં. તે ઇઝરાયેલીઓને ફિલીસ્તીઓના ત્રાસમાંથી મુક્ત કરાવશે.” સમયાંતરે તે સ્ત્રીને ગર્ભ રહ્યો. દીકરો અવતર્યો, જેનું નામ સેમસન પાડવામાં આવ્યું. સેમસન જેમ જેમ મોટો થવા લાગ્યો તેમ તેમ તેનામાં અસાધારણ બાહુબળ અને શક્તિ વિકસવા લાગ્યાં. એક દિવસ પુખ્ત થયેલા સેમસનને એક યુવતી ગમી ગઈ, પરંતુ એ સ્ત્રી યહૂદીઓના કટ્ટર દુશ્મન એવા ફિલીસ્તીઓની હતી, જ્યારે સેમસન યહૂદી હતો. યહૂદીઓ સુન્નતમાં માનતા હતા જ્યારે ફિલીસ્તાનીઓ સુન્નતના વિરોધી હતા.

સેમસને એના પિતાને કહ્યું, “મને એ યુવતી સાથે પરણાવો.”

એના પિતા કહે, “તારે પરણવું જ હોય તો આપણા લોકોમાં ઘણી યુવતીઓ છે. બેસુન્નત ફિલીસ્તાનીઓમાં જવાની શું જરૂર છે?”

એ વખતે ફિલીસ્તીઓ ઇઝરાયલ પર રાજ કરતા હતા અને સેમસનનાં મા-બાપને ખબર નહોતી કે સેમસન અને ફિલીસ્તીઓ વચ્ચે સંઘર્ષ થાય તેવા નિમિત્તની વ્યવસ્થા કોઈ ગૂઢ શક્તિ જ ગોઠવી રહી હતી.

સેમસનને જે યુવતી ગમી હતી તે તિમ્નાહ નામના વિસ્તારમાં રહેતી હતી. સેમસન અને તેનાં માતા-પિતા તિમ્નાહ જવા નીકળ્યાં. રસ્તામાં દ્રાક્ષની વાડીઓ આવી. તેઓ ક્યાંક બેઠાં હતાં ને સેમસન સહેજ આગળ વધ્યો. એટલામાં એક મહાભયંકર ગર્જના સંભળાઈ. એમણે જોયું તો સામે જ વિકરાળ સિંહ ઊભો હતો. સેમસન તેનાથી જરાયે ગભરાયો નહીં. સિંહે સેમસન પર હુમલો કર્યો,પરંતુ ઈશ્વરદત્ત તાકાત ધરાવતા સેમસને સિંહ સાથે તુમુલ યુદ્ધ કર્યું. ભયાનક ત્રાડોથી આખુંયે અરણ્ય ગાજી ઊઠયું. સિંહે સેમસનને અનેક ભાગ પર ઘાયલ કરવા કોશિશ કરી, પરંતુ સેમસને કોઈ બકરીના બચ્ચાની જેમ સિંહને જડબામાંથી જ ચીરી નાખ્યો.

સેમસનનાં માતા-પિતાને તો હજી આ વાતની ખબર જ નહોતી, કારણ કે એ વખતે તેઓ અન્યત્ર હતાં. સેમસન અને તેનાં માતા-પિતા પેલી ફિલીસ્તી સ્ત્રીના ઘરે ગયાં અને એક ભવ્ય મિજબાનીનું આયોજન કરવામાં આવ્યું. સેમસને હવે તેને ગમતી સ્ત્રી સાથે લગ્ન કરી લીધાં હતાં. અલબત્ત, લગ્નની ઉજવણી દરમિયાન સેમસને એક ઉખાણું પૂછયું: મિજબાનીમાં ૩૦ ફિલીસ્તીઓ પણ હાજર હતા. ત્યારબાદ તે આ શેલોન નગરમાં ગયો અને ૩૦ માણસોને મારી નાખ્યા અને સેમસન પોતાના ઘરે ચાલ્યો ગયો. એની પત્નીને એના પિતાએ લગ્ન સમયે અણવર તરીકે આવેલા નિકટના મિત્રને આપી દીધી.

સેમસન હવે પોતાનાં માતા-પિતા સાથે રહેવા જતો રહ્યો હતો.

કેટલાક સમય બાદ ઘઉંની કાપણી વખતે સેમસન પેલી ફિલીસ્તી પત્નીને મળવા નીકળ્યો. તે ફિલીસ્તી સ્ત્રીને ભેટ આપવા એણે બકરીનું એક બચ્ચું પણ સાથે લઈ લીધું. એ જેવો ફિલીસ્તી સ્ત્રીના ઘરે પહોંચ્યો એટલે એ સ્ત્રીના પિતાએ સેમસનને રોક્યો. સ્ત્રીના પિતાએ સેમસનને કહ્યું, “મને લાગે છે કે, તું મારી દીકરીને ધિક્કારે છે, તેથી જ મેં મારી પુત્રી કે જેને તારી સાથે પરણાવી હોવા છતાં તારા મિત્રને સોંપી દીધી છે. તેમ છતાં તારી ઇચ્છા હોય તો બોલ, એની બહેન તેના કરતાં વધુ સુંદર છે, એની સાથે લગ્ન કરી લે.” આ સાંભળી સેમસન છંછેડાયો.

ક્રોધિત સેમસન બહાર નીકળી ગયો. એણે જંગલમાંથી ૩૦૦ શિયાળ પકડી લીધાં. બબ્બે શિયાળ ભેગાં બાંધી તેમાં મશાલ મૂકી અને મશાલો સળગાવી તમામ શિયાળોને ફિલીસ્તીઓનાં ખેતરોમાં છોડી મૂક્યાં. સળગતી પૂંછડીવાળાં શિયાળોએ ખેતરોમાં નાસભાગ કરી મૂકી અને ફિલીસ્તીઓનો ઊભો પાક ને પૂળા સળગી ગયા. જૈત વૃક્ષો પણ ભસ્મ થઈ ગયાં.

આ ઘટનાથી ફિલીસ્તીઓ ક્રોધે ભરાયા. આ બધાનું નિમિત્ત સેમસનની પત્ની અને તેનો પિતા છે એમ સમજીને ફિલીસ્તીઓએ એ સ્ત્રી અને તેના પિતાને પકડીને જીવતાં સળગાવી મૂક્યાં. સેમસનને વધુ ક્રોધિત કરવા માટે આટલી બીના પૂરતી હતી. એણે કહ્યું, “હવે આનું વેર લીધા વિના હું રહીશ નહીં.”

ગુસ્સે ભરાયેલા સેમસને ઘણા ફિલીસ્તીઓને મારી નાખ્યા અને ત્યારબાદ તે ઇઝરાયેલમાં એટામની ગુફાઓ તરીકે ઓળખાતી ગુફાઓમાં રહેવા ચાલ્યો ગયો. સેમસનના હુમલાના વિરોધમાં ફિલીસ્તીઓએ જ્યુડિયા પર સૈન્ય મોકલ્યું અને લેહી પર છાપો માર્યો. સેમસન તો અહીં હતો નહીં. જ્યુડિયાના લોકો વિચારમાં પડી ગયા કે, “કોઈ પણ જાતના કારણ વગર ફિલીસ્તી સૈન્યે અહીં આક્રમણ કેમ કર્યું?” ફિલીસ્તીઓએ જવાબ આપ્યો કે, “તમારા સેમસને અમારા માણસોને મારી નાખ્યા છે. તેનો બદલો લેવા અમે અહીં આવ્યા છીએ.”

હજુ જ્યુડિયાએ ૩૦૦૦ માણસોને એટામની ખડકની ગુફાઓમાં મોકલ્યા, જેથી તેઓ સેમસનને પકડી લાવે અને ફિલીસ્તીઓને હવાલે કરે.

સેમસન તો મળ્યો પણ એણે પૂછયું, “તમે અહીં કેમ આવ્યા છો?”

જ્યુડિયાના માણસોએ કહ્યું, “તને ખબર નથી કે, ફિલીસ્તીઓ આપણા પર રાજ કરે છે? તો પછી તેં આમ કેમ કર્યું?”

“મેં તો વેર લેવા માટે જ આમ કર્યું છે.” સેમસને જવાબ આપ્યો.

“પણ અમે તને પકડીને ફિલીસ્તીઓ પાસે લઈ જવા માટે આવ્યા છીએ.”

સેમસને કહ્યું કે, “સારું, મને વચન આપો કે તમે પોતે મને મારી નહીં નાખો.”

જ્યુડિયાના માણસોએ વચન આપ્યું, “ઠીક છે, અમે તને મારી નહીં નાખીએ. ખાલી તને બાંધીશું અને ફિલીસ્તીઓને હવાલે સોંપી દઈશું.”

– ત્યારબાદ સેમસનને નવા જ દોરડાથી બાંધી દેવામાં આવ્યો અને બધા લેહી પહોંચ્યા.

સેમસનને મજબૂત દોરડાંઓથી બંધાયેલો જોતાં જ ફિલીસ્તીઓએ હર્ષના પોકારો કર્યા. વિજયનો ટંકાર કર્યો. ચારેકોર બુમરાણ મચી ગઈ. અનેક ફિલીસ્તીઓને મારી નાખનાર સેમસન હવે બંધાયેલો હતો. આ વિજયોન્માદમાં એ વાતનો ખ્યાલ ન રહ્યો કે સેમસનના શરીર પર બંધાયેલાં મજબૂત દોરડાં સેમસને પોતાની વિરાટ તાકાતથી તોડી નાખ્યાં હતાં અને તે હવે મુક્ત થઈ ગયો હતો. હર્ષના પોકારો કરી રહેલા ફિલીસ્તીઓ કંઈ વિચારે એ પહેલાં જમીન પર પડેલું ગધેડાનું એક જડબું એણે લીધું અને એ જડબાને હાથમાં પકડી સેમસન ફિલીસ્તીઓ પર તૂટી પડયો. ભયાનક પરિસ્થિતિ ઊભી થઈ. બધાએ સેમસનને પકડવા કોશિશ કરી, પરંતુ અસાધારણ તાકાત ધરાવતા સેમસને આ ઘમસાણમાં એક હજાર ફિલીસ્તીઓને મારી નાખ્યા. ચારે બાજુ હવે મડદાં જ મડદાં પડયાં હતાં. ત્યારબાદ સેમસને ગધેડાનું જડબું ફેંકી દીધું અને એ સ્થળ આજે પણ ‘રામાથલેહી’ અર્થાત્ જડબાના ડુંગર તરીકે ઓળખાય છે. ભયાનક યુદ્ધને કારણે એકલે હાથે લડનાર સેમસન પણ અર્ધ બેભાન બની ગયો હતો. એને તરસ લાગી હતી. સેમસને ઈશ્વરને યાદ કર્યા. “હે પ્રભુ! આજે મારા દ્વારા તમે જ ઇઝરાયેલનો બચાવ કર્યો છે. શું મારે હવે મરી જવાનું?” અને થોડીક જ ક્ષણોમાં જમીનમાં એક તિરાડ પડી. એના પોલાણમાંથી ભારે વેગથી પાણી ધસી આવ્યું. પાણીના એ નવા ફુવારામાંથી સેમસને જળ પીધું. તે હવે સ્વસ્થ થયો. શુદ્ધિમાં આવ્યો. એ સ્થળનું નામ એણે ‘એન હોક્કારે’ પાડયું. ‘એન હોક્કારે’નો અર્થ થાય છે હાક મારવાનું ઝરણું. આ ઝરણું આજે પણ ઇઝરાયેલમાં ત્યાં જ છે. મુલાકાતીઓ આ ઝરણાને જુએ ત્યારે હજારો વર્ષ પૂર્વેની બાઇબલની એ ઘટનાને યાદ કરે છે. આ ઘટના પછી વીસ વર્ષ સુધી સેમસન ઇઝરાયેલીઓને ન્યાય અપાવતો રહ્યો, પરંતુ હજી રાજ તો ફિલીસ્તીઓનું જ હતું.(ક્રમશઃ)

(ગતાંકથી ચાલુ)

મોઝીઝમાં કુદરતી રીતે જ નેતૃત્વના ગુણો હતા અને તેમને ઈશ્વરનો સાક્ષાત્કાર થયો હતો. ઇજિપ્તના ફેરોઝની ગુલામીમાંથી પોતાના દેશવાસીઓને મુક્ત કરાવવાનું એણે બીડું ઝડપેલું હતું. એ બધા મોઝીઝની આગેવાની હેઠળ ઇજિપ્તથી પોતાના વતન પેલેસ્ટાઇન (હાલનું ઇઝરાયેલ) જવા નીકળ્યા હતા. ૪૦ વર્ષ સુધી તેઓ વેરાન પ્રદેશોમાં ઘૂમતા રહ્યા હતા. યહૂદીઓમાં અંદરોઅંદર ઘણા મતભેદો હતા. મોઝીઝની પાછળ પાછળ ઇજિપ્ત છોડી રહેલાઓની સંખ્યા હજ્જારોમાં હતી.

આ લોકો ઇજિપ્તમાંથી છટકી ન જાય એટલા માટે તેમની પાછળ સશસ્ત્ર સૈનિકો આવી જ રહ્યા હતા.

હવે પેલેસ્ટાઇન પહોંચવામાં સામે રાતો સમુદ્ર આવીને ઊભો હતો. પાછળ સૈનિકો હતા. યહોવાહની આજ્ઞાા પ્રમાણે મોઝીઝે લાકડી ઊંચી કરી દરિયામાં પછાડી અને યહૂદીઓને પસાર થવા માટે દરિયાનાં પાણી બે બાજુ ખસી ગયાં. દરિયાની વચ્ચે એક રસ્તા જેટલો ભાગ ખુલ્લો થઈ ગયો અને મોઝીઝની આગેવાની હેઠળ યહૂદીઓ નીકળી ગયા. પાછળ સૈનિકો આવી રહ્યા હતા અને તેમણે પણ દરિયાને ખસી જઈને કરી આપેલા માર્ગમાંથી યહૂદીઓનો પીછો કરવા કોશિશ કરી, પરંતુ દરિયો તેમની ઉપર ફરી વળ્યો. સૈનિકો પાણીમાં ડૂબી ગયા અને યહૂદીઓ દરિયાની આરપાર સહીસલામત નીકળી ગયા.

આ એક ચમત્કાર હતો.

આ યાત્રામાં અનેક ચમત્કારો થયા. ભૂખ્યા અને તરસ્યા ઇઝરાયેલીઓને એવા જ ચમત્કારોથી ભગવાને ખોરાક અને પાણી પૂરાં પાડયાં.

મોઝીઝ એક અસાધારણ શક્તિશાળી આદમી હતા. હજુયે ઘણા લોકો ભાતભાતની ર્મૂિતઓની પૂજા અને અનેક દેવીદેવતાઓની સાધનામાં અટવાયેલા હતા ત્યારે મોઝીઝ સીનાઈ નામના એક પર્વત પર ગયા. ભયંકર તોફાની પવન ફૂંકાયા. વીજળીના કડાકા થયા, ત્યારે મોટી ગર્જના થઈ અને એક અતિ પ્રકાશપુંજ દ્વારા મોઝીઝને ઈશ્વરનો સાક્ષાત્કાર થયો. પ્રત્યેક ધડાકે પર્વતના એક પથ્થર પર માનવીએ કેવી રીતે વર્તવું અને શું કરવું તે માટે દસ આદેશો આપ્યા. જે ટેન કમાન્ડમેન્ટ્સ તરીકે ઓળખાયા. ઈશ્વરના આ દસ આદેશો યહૂદીઓ અને તેમના દેવ વચ્ચેનો કરાર છે. યહૂદીઓ તેને ઓલ્ડ ટેસ્ટામેન્ટ તરીકે ઓળખે છે. પથ્થર અને ઈશ્વરની આંગળીથી આપોઆપ કોતરાઈ ગયેલા આ ટેન કમાન્ડમેન્ટ્સવાળો શિલાલેખ લઈને મોઝીઝ કેટલાક સમય બાદ પર્વત પરથી નીચે ઊતર્યા ત્યારે ઈશ્વરના સાક્ષાત્કારને કારણે એમના ચહેરા ઉપર શ્રદ્ધા હતી. શ્રદ્ધાળુ લોકોએ એમના પર ભરોસો મૂક્યો અને જેઓ એમની પાછળ પાછળ ગયા તે તમામ બચી ગયા. વિરોધીઓ એ જ સ્થળે ભયાનક કુદરતી આતંકનો ભોગ બન્યા અને ત્યાં સોનાની ર્મૂિતઓ ફાટીને તૂટી જ્યાં દટાઈને મરી ગયા. મોઝીઝે ફરી એક જ ઈશ્વરની વાત દોહરાવી. ત્યાર પછી અબ્રાહમ ઇસાક અને જેકબની શ્રદ્ધાને યહૂદીઓમાં બળવત્તર બનાવી.

અનેક આફતો બાદ મોઝીઝ ઇઝરાયેલીઓને ઇજિપ્તની બહાર લઈ આવ્યા. મોઝીઝ હવે માતૃભૂમિ કેનાનને આંખોથી નિહાળવા તત્પર બન્યા હતા.

એક દિવસ ભગવાન યહોવાહે મોઝીઝને કહ્યું, “સામે જ નીબો નામનો પર્વત છે, ત્યાં તું ચઢ. સામે કેનાન નામનો પ્રદેશ હું ઇઝરાયેલપુત્રોનેે વતન તરીકે આપું છું અને જે પર્વત પર તું ચઢે છે ત્યાં તું મૃત્યુ પામ અને તારા પિતૃઓ સાથે ભળી જા. ઇઝરાયેલપુત્રોએ અરણ્યમાં કેટલીક વાર મારો અપરાધ કરેલો છે. તે દેશ તું દૂરથી જોઈ શકીશ, પણ જે દેશ હું ઇઝરાયેલપુત્રોને આપું છું તેમાં તું જવા પામીશ નહીં.”

મોઝીઝ ઈશ્વરની આજ્ઞાા પ્રમાણે નીબો પર્વત પર ગયા અને ઉપર ચઢી યહોવાહના દાન પ્રમાણે ગિલીયાદ, નફતાલી, એફાઈમ, મનાશ્શા, જ્યુડીઆ, નેગેબ, સોઆર અર્થાત્ આખું ઇઝરાયેલ નજરોનજર નિહાળ્યંુ અને એ પર્વત પર જ પ્રાણ છોડયા. એ વખતે એમની ઉંમર ૧૨૦ વર્ષની હતી. મોઆબ દેશના નીચાણમાં બેથ-પેઓઠની સામે મોઝીઝને દાટવામાં આવ્યા. પણ આજ સુધી તેમની કબર વિશે કોઈ જ જાણતું નથી. ત્રણ દિવસ સુધી ઇઝરાયેલીઓએ મોઆબમાં શોક પાળ્યો હતો.

ઇઝરાયેલની ભૂમિ મોઝીઝે હવે તેમના જમણા હાથ ગણાતા જોશુઓને સોંપી હતી. ઇઝરાયેલીઓ કાદેશબાર્નીયા પહોંચ્યા ત્યારે પ્રશ્ન એ હતો કે કેનાનમાં કયા માર્ગે પ્રવેશવું? બે જૂથ પાડી દેવામાં આવ્યાં. બે રસ્તે પ્રવેશીને ‘ડેડ સી’ પાસે સૌએ ભેગાં થવું એમ નક્કી થયું. જોશુઓની યોજના પ્રમાણે યહૂદીઓ વર્ષો બાદ કેનાન ઉર્ફે પેલેસ્ટાઇનમાં પ્રવેશી શક્યા નહોતા, પરંતુ મૃત્યુ પહેલાં તેઓ પ્રોમિસ્ડ લેન્ડ-પેલેસ્ટાઇનને જોઈ શક્યા હતા એ જ એમનો મોટામાં મોટો સંતોષ હતો.

આ વખતે પોતાની માતૃભૂમિ પર રહેતી બીજી કેટલીય સ્થાનિક વસ્તી સાથે યહૂદીઓએ અનેક વાર યુદ્ધો ખેલવાં પડયાં હતાં. પેલેસ્ટાઇનમાં પ્રવેશ સરળ અને શાંત નહોતો. પેલેસ્ટાઇન તેમના માટે રેઢું પડયું નહોતું, કારણ કે અહીં એમના જ પૂર્વજોના કેટલાક શાસકો રાજ કરતા હતા. યુદ્ધ જાહેર કરીને જોશુઓએ પેલેસ્ટાઇનના ગેટ-વે તરીકે ઓળખાતું જેરીકો શહેર સર કરી લીધું. શેચમ શહેરને એણે પોતાનું હેડક્વાર્ટર બનાવ્યું. અહીં રહી જોશુઓના સૈનિકોએ ધીમે ધીમે આખુંયે કેનાન જીતી લીધું.

આ આખીયે કથામાં બે નામો યહૂદીઓને હંમેશાં યાદ રહેશે. એક તો મોઝીઝ કે જેમણે યહૂદીઓને ઇજિપ્તની ગુલામીમાંથી બહાર કાઢયા અને જોશુઆ કે જેણે યહૂદીઓને હાલના ઇઝરાયેલમાં પ્રવેશ કરાવ્યો અને એ રીતે ૪૦૦ વર્ષની ગુલામીનો અંત આવ્યો.

યહૂદીઓ હવે સ્વતંત્ર બન્યા અને પોતાના દેશ ઇઝરાયેલમાં રહેવા લાગ્યા.

જોશુઆ પછી ઇઝરાયેલમાં ન્યાયર્મૂિતઓ રાજ કરતા રહ્યા. દાવો એવો હતો કે ભગવાન દ્વારા તેઓ સીધા જ સંદેશા મેળવતા હતા. જોશુઓનાં ૧૫૦ વર્ષ બાદ ઇઝરાયેલને હવે પોતાના રાષ્ટ્રના વ્યવસ્થિત સુકાની પસંદ કરવાની જરૂર ઊભી થતાં અને ઇઝરાયેલનાં ૧૨ રાજ્યોએ એ પુરાણી પદ્ધતિનો ત્યાગ કરીને રાજાશાહી પસંદ કરવા વિચાર્યું. અત્યાર સુધી સુકાન ચલાવતા ન્યાયર્મૂિતઓ મોટેભાગે ધર્મગુરુઓ જ હતા.

ઇઝરાયેલનો પ્રથમ રાજા કિંગ સોલ હતો. તે ઊંચો અને રૂપાળો હતો. શરૂઆતમાં એણે ભગવાન યહોવાહમાં લોકોને વધુ ને વધુ શ્રદ્ધા રાખતા કર્યા. પણ તેની પાછળની ઉંમરમાં તે ધૂની બની ગયો અને ગાંડા જેવું વર્તન કરવા લાગ્યો. એના શાસન દરમિયાન ફિલિસ્તિનીસ તરીકે ઓળખાતી સ્થાનિક જાતિના લોકોએ ઇઝરાયેલીઓને પરેશાન કરવા માંડયા. યુવાન ડેવિડ જે પાછળથી રાજા બન્યો તેણે રાક્ષસી ગોલાયથ નામના ફિલિસ્તિનીસને મારીને લોકોને છુટકારાનો દમ બક્ષ્યો.

ડેવિડ હવે રાજા બન્યો.

ડેવિડે એના જમાનામાં અણમોલ કાવ્યોની ભેટ આપી. ઓલ્ડ ટેસ્ટામેન્ટમાં તેની પંક્તિઓ અમર છે.

ડેવિડના રાજા બન્યા બાદ જ ઇઝરાયેલના પાટનગર તરીકે જેરૂસલેમની પસંદગી થઈ. ઇસુના જન્મનાં ૧૦૦૦ વર્ષ પહેલાં આ નાનકડું નગર માત્ર ‘સલેમ’ તરીકે ઓળખાતું હતું તે હવે જેરૂસલેમ બન્યું.

બીજી મોટી આશ્ચર્યની વાત એ હતી કે ડેવિડે પોતાના પુત્ર સોલોમનને રાજગાદી સોંપી પોતે સત્તાનો ત્યાગ કર્યો. ઇઝરાયેલના ઇતિહાસમાં રાષ્ટ્રીય હીરો તરીકે પહેલાં મોઝીઝ, બીજા જોશુઆ અને ત્રીજા ડેવિડ ગણાયા. ડેવિડનો પુત્ર સોલોમન પણ એક ડાહ્યો રાજા ગણાયો. તેની પણ એક સ્વતંત્ર કહાણી છે. મોઝીઝને સીનાઈ પર્વત પર ઈશ્વરનો સાક્ષાત્કાર થતો અને ઈશ્વરે જે દસ આદેશો, ‘ધી ટેન કમાન્ડમેન્ટ્સ’ આપ્યા તે આદેશો પર આધારિત જ બ્રિટિશ પિનલ કોડ બન્યો અને તેને આધારિત સ્વતંત્રતા બાદ ભારતમાં ઇન્ડિયન પિનલ કોડ બન્યો. ઈશ્વરના મોઝીઝ દ્વારા જગતને અપાયેલા આદેશો આ પ્રમાણે હતા, તું ચોરી કરીશ નહીં. તું વ્યભિચાર કરીશ નહીં. તું ખૂન કરીશ નહીં. તારા પાડોશીની વિરુદ્ધ જુઠ્ઠી સાક્ષી પૂરીશ નહીં. તું તારા પાડોશીનાં ઘર, તેની પત્ની,તેનાં દાસ-દાસી કે પાડોશીનું જે કાંઈ હોય તેનો લોભ રાખીશ નહીં. તારાં માતા-પિતાનંુ સન્માન કર. તું જૂઠું બોલીશ નહીં.

ઈશ્વરે આપેલા આ આદેશો જ વિશ્વભરના સભ્ય દેશોમાં ફોજદારી ધારો બન્યા.

યહૂદીઓની માન્યતા અનુસાર સૃષ્ટિનું સર્જન કરતાં ઈશ્વરને છ દિવસ લાગ્યા હતા અને સાતમા દિવસે આરામ કર્યો હતો. યહૂદીઓની માન્યતા અનુસાર તે દિવસે શનિવાર હતો. આ માન્યતા મુજબ યહૂદીઓ શનિવારે રજા રાખી શ્રદ્ધાપૂર્વક ભગવાન યહોવાહે સૂચવેલા નીતિનિયમો મુજબ ર્ધાિમક પ્રવૃત્તિ કરે છે. યહૂદીઓની હિબ્રૂ ભાષામાં શનિવારે ‘જીછમ્છ્ઁ’ સાબાથ રહે છે. સાબાથની શરૂઆત શુક્રવારની સાંજથી જ થઈ જતી હોઈ વેપાર, ધંધો કે દુકાન બંધ કરી દઈ ઘરે જતા રહે છે. ઘરની બત્તીઓ ધીમી કરી નાખે છે. બારીબારણાં બંધ કરી દઈ ખૂબ જ ધીમેથી વાત કરે છે. ભોજન પણ ર્ધાિમક ગ્રંથોમાં અપાયેલી સૂચના મુજબ જ લે છે. આ કારણથી ઇઝરાયેલમાં શનિવાર એ રજાનો દિવસ છે. શનિવાર એ ર્ધાિમક વિધિનો દિવસ છે, આનંદપ્રમોદનો નથી, એમ ગણી ઇઝરાયેલમાં શનિવારે સિનેમા, થિયેટર્સ કે નાટયગૃહો પણ બંધ રહે છે. યહૂદીઓની જેમ ખ્રિસ્તીઓ પણ એ વાત સાથે સંમત છે કે સૃષ્ટિના સર્જનમાં ઈશ્વરને છ દિવસ લાગ્યા હતા અને સાતમા દિવસે આરામ કર્યો હતો. ફરક એટલો છે કે ખ્રિસ્તીઓ માને છે કે, ઈશ્વરે રવિવારે આરામ કર્યો હતો, તેથી ખ્રિસ્તીઓ રવિવારે રજા રાખે છે. આપણે પશ્ચિમના દેશોને અનુસરતા હોઈ રવિવારે રજા રાખીએ છીએ. એ જ રીતે મુસ્લિમો શુક્રવારે રજા રાખે છે અને શુક્રવારે મસ્જિદોમાં જઈ ખુદાની બંદગી કરે છે. અઠવાડિક રજા ક્યાંથી આવી તેનો આ ઇતિહાસ છે. ભારતમાં રવિવારની રજા અંગ્રેજ-ખ્રિસ્તીઓ લાવ્યા. બાઇબલ અને પવિત્ર કુઆર્ન અનુસાર રજાનો દિવસ અત્યંત પવિત્ર છે. સર્જનહાર ઈશ્વર કે અલ્લાહની પ્રાર્થના કરવાનો દિવસ છે. એ જ રીતે ભોજન લેતા પહેલાં ભોજન આપનાર ઈશ્વરની પ્રાર્થના કરી ઈશ્વરનો આભાર માનવો તે પણ બાઇબલની જ પ્રણાલિકા છે.

ઇઝરાયેલનો ઇતિહાસ ૪૦૦૦ વર્ષ પુરાણો છે. પહાડીઓ, પર્વતો,ખીણો અને સમુદ્રથી ઘેરાયેલો અને નહીંવત્ વરસાદ ધરાવતો આ દેશ બાઇબલની પવિત્ર ભૂમિ છે. ચાર હજાર વર્ષ પહેલાં યહૂદીઓ અને આરબોના પૂર્વજ અબ્રાહમ પણ અહીં જ જન્મ્યા હતા. તેઓ જન્મે યહૂદી હતા. વિશ્વને અમર ગીતો આપનાર કિંગ ડેવિડ અને કિંગ સોલોમન પણ અહીં જ જન્મ્યા હતા અને તેઓ યહૂદી હતા. ઈશ્વર પાસેથી ‘ધી ટેન કમાન્ડમેન્ટ્સ’ લેનાર મોઝીઝ પણ યહૂદી હતા. સમગ્ર વિશ્વને પ્રેમ અને કરુણાનો સંદેશો આપનાર જિસસ ક્રાઇસ્ટ પણ જન્મે યહૂદી હતા. સમગ્ર વિશ્વને સામ્યવાદની થિયરી આપનાર કાર્લ માર્ક્સ પણ યહૂદી હતા. માનવીના તમામ વર્તનનું કેન્દ્ર સેક્સ છે તેવી વિવાદાસ્પદ થિયરી આપનાર અને આધુનિક મનોવિજ્ઞાાનના પિતા એવા ડો. સિગમંડ ફ્રોઇડ પણ યહૂદી હતા. પરમાણુ બોમ્બ જે સિદ્ધાંત પર બને તે સાપેક્ષવાદ અર્થાત્ રિલેટિવિટીનો સિદ્ધાંત આપનાર આલ્બર્ટ આઇન્સ્ટાઇન પણ યહૂદી હતા.’શિન્ડલર્સ લિસ્ટ’ અને ‘જુરાસિક પાર્ક’ જેવી ફિલ્મોના સર્જક સ્ટીવન સ્પિલબર્ગ પણ યહૂદી છે. નોબેલ પ્રાઇઝ શરૂ થયું તે પછી એક પણ વર્ષ એવું પસાર થયું નથી કે જે વર્ષે કોઈ ને કોઈ યહૂદી વ્યક્તિને નોબેલ પ્રાઇઝ મળ્યું ન હોય. અમેરિકા જેવા ધનાઢય દેશમાં સહુથી વધુ ધનિકો યહૂદીઓ છે. આ બધું હોવા છતાં ઇઝરાયેલની યહૂદી પ્રજાએ સહુથી વધુ તકલીફો ભોગવી છે. વર્ષો સુધી ગુલામી ભોગવી છે. હિટલરે ૬૦ લાખ યહૂદીઓની હત્યા કરી નાખી હતી.

યહૂદીઓની માન્યતા અનુસાર ઇઝરાયેલ એ ઈશ્વરની પસંદગીની ભૂમિ છે. કહેવાય છે કે યહૂદીઓએ જ્યારે જ્યારે ઈશ્વરે દર્શાવેલા રાહથી અલગ રાહ લીધો અને ઈશ્વરે બનાવેલા નીતિનિયમોનો ભંગ કર્યો ત્યારે ત્યારે ઈશ્વરે તેમને સજા કરી છે અને છેવટે કોઈ ને કોઈ ઉદ્ધારક કે પયગંબરને ધરતી પર મોકલ્યા છે. આ બધી કથાઓ બાઇબલના જૂના કરારમાં ઉપલબ્ધ છે.

ઇઝરાયેલના રંગીન રોમાંચક પણ લોહિયાળ ઇતિહાસમાં મોઝીઝનું પાત્ર અસાધારણ છે. ઈસુના જન્મનાં ૨૦૦૦ વર્ષ પૂર્વે એ વખતે કેનાન (પેલેસ્ટાઇન) તરીકે ઓળખાતા પ્રદેશમાં સેમિટિક લોકો રહેતા હતા. કેટલાક ઇજિપ્તના નાઇલ ડેલ્ટા તરીકે ઓળખાતા વિસ્તારમાં જઈને વસ્યા હતા. એ વખતે ઇજિપ્તના રાજાઓ યહૂદીઓને ગુલામ તરીકે રાખતા હતા. આવા જ લોકો પાસે તેઓ મજૂરી કરાવતા, મહેલો અને પિરામિડ બંધાવતા અને અશક્ત કે દૂબળા માણસોને મારી નાખતા. ગુલામને પૂરાં કપડાં પણ પહેરવા માટે અપાતાં નહીં. ઇજિપ્તના રાજાઓ અનેક દેવદેવીઓની પૂજા કરતા.મૃત્યુ પછી પણ એક દિવસ તેઓ ફરી સજીવન થઈ શકશે એવી માન્યતા સાથે તેમના મૃતદેહને મમીના સ્વરૂપમાં સાચવી રખાતા. એની ઉપર તેઓ પિરામિડ બંધાવતા. ઇજિપ્તના રાજાઓનું અનેક સ્થળો પર રાજ્ય હતું.એક તબક્કે તો પેલેસ્ટાઇન ઉપર પણ એમનું શાસન હતું.

આવા સમયે મોઝીઝનો જન્મ થયો હતો. છેલ્લાં ૪૦૦ વર્ષથી યહૂદીઓ ઇજિપ્તના રાજાઓની ગુલામીમાં હતા. કહેવાય છે કે જેકબના પુત્ર જોસેફને તેના ભાઈઓએ ઇજિપ્તમાં વેચી માર્યો હતો, પરંતુ પાછળથી તે ઇજિપ્તના ફેરો હીક્સોસનો મુખ્યમંત્રી બન્યો હતો.

બાઇબલના ઓલ્ડ ટેસ્ટામેન્ટની કથા રસપ્રચુર છે. એ વખતે ઇજિપ્તમાં ફારૂન રેમસેસે નામનો રાજા રાજ કરતો હતો. તે ઇઝરાયેલી યહૂદીઓ પાસે સખત વેઠ કરાવતો હતો. એણે ફરમાન બહાર પાડયું હતું કે જે કોઈ સ્ત્રીના પેટે છોકરો જન્મે તેને મારી નાખવો અને છોકરી જન્મે તો એને જીવતી રાખવી. હિબ્રૂ પરિવારો માટે જ એણે આ કાયદો બનાવ્યો હતો.

એ કાળમાં હિબ્રૂ પરિવારમાં એક સ્ત્રીના પેટે દીકરો અવતર્યો. બાળક એટલું સુંદર હતું કેે એને મારી નાખવાને બદલે ત્રણ માસ સુધી સંતાડી રાખ્યું. હવે વધુ સંતાડવું શક્ય ન હોઈ ઘાસની પેટીમાં બાળકને છુપાવી નદીમાં તરતું મૂકી દેવાયું. એ જ વખતે ઇજિપ્તના રાજા ફારૂનની પુત્રી નદીમાં સ્નાન કરવા આવી હતી. એણે નદીમાં તરતી પેટી જોઈ દાસીઓને કહ્યું, “એ પેટી લઈ આવો.”

પેટી ઉઘાડીને જોયું તો અંદર બાળક હતું. ફારૂનની પુત્રીને દયા આવી ગઈ અને એણે દાસીને કહ્યું, “જા, આ બાળકને સ્તનપાન કરાવવા કોઈ હિબ્રુ સ્ત્રીને લઈ આવ.”

દાસી એ બાળકની માને જ તેડી લાવી અને એ રીતે એ બાળક મોટું થયું, જે મોઝીઝ અથવા મુસા તરીકે ઓળખાયા. ‘મોઝીઝ’ એ હિબ્રૂ શબ્દ છે. એનો અર્થ છે કે જેને પાણીમાંથી ખેંચી કઢાયા.

મોઝીઝ મોટા થયા ત્યારે એમને ઇજિપ્ત છોડવું પડયું અને મિદ્યાન નામના દેશમાં જઈને વસ્યા. અહીં મિદ્યાનના વાજકની પુત્રીને પરણ્યા. એક દિવસ ઘેટાં લઈને તેઓ હેરોબ નામના પર્વત પર ગયા હતા અને અગ્નિની જ્વાળામાં દેવદૂત-ફરિશ્તાનાં દર્શન થયાં. એમણે મોઝીઝને આદેશ આપ્યો! “મોઝીઝ! મિસર (ઇજિપ્ત)માં ઇઝરાયેલીઓની દશા બહુ ખરાબ છે. તું રાજા ફારૂન પાસેથી મિસરને અને ઇઝરાયેલીઓને મુક્ત કરાવ.”

મોઝીઝ પોતાની પત્ની તથા પુત્રોને ગધેડા પર બેસાડીને મિસર ગયા. મિસરના રાજા સમક્ષ મોઝીઝે માંગણી કરી કે, “મારા દેવની આજ્ઞાા છે કે તમે ઇઝરાયેલીઓને મુક્ત કરો.”

મોઝીઝે રાજા સમક્ષ પોતાની લાકડી ભોંય પર નાખી અને તે લાકડી સર્પ બની ગઈ. આ ચમત્કાર પછી પણ રાજા માન્યો નહીં. બીજા દિવસે મોઝીઝ રાજા ફારૂનને નદીના કાંઠે મળવા જવાના હતા. ઈશ્વરે આપેલી સૂચના પ્રમાણે મોઝીઝે એ સવારે રાજા ફારૂનના દેખતાં જ લાકડી નદી પર મારી અને નદીનું પાણી લોહીમાં બદલાઈ ગયું. નદીની અંદરની માછલીઓ મૃત્યુ પામી. પાણી ગંધાઈ ગયાં. મિસરીઓ નદીનું પાણી પી શક્યા નહીં. છતાં રાજા ફારૂન ઢીલો પડયો નહીં.એણે મિસરીઓને પાણી પીવરાવવા આસપાસના વિસ્તારોમાં પાણીના વીરડા ખોદાવ્યા. સાત દિવસ સુધી નદીનાં પાણી હરકતના સ્વરૂપમાં દૂષિત રહ્યાં.

યહોવાહે ફરી મોઝીઝને કહ્યું, “હજુ મિસરનો રાજા માનતો ન હોય તો રાજા ફારૂનને કહે કે, તારા દેશ પર દેડકાઓનો વરસાદ વરસશે. તું તારી લાકડી નદીઓ અને તળાવો પર ઊંચી કરજે. દેડકાથી મિસર ઊભરાઈ જશે.” આખું મિસર દેડકાથી ઢંકાઈ ગયું.

રાજા સહેજ ઢીલો પડયો અને એણે મોઝીઝને વિનંતી કરી કે, તમને તથા તમારા લોકોને જરૂરી ર્ધાિમક વિધિ માટે હું અરણ્યમાં જવાની છૂટ આપંુ છું. પણ તમે તમારા દેવને વિનંતી કરો કે, આ દેડકા હટાવી લે.

– એ રીતે રાજા ફારૂને તત્કાલીન રાહતનો દમ લીધો, પણ હજુ તે ઇઝરાયેલીઓને મુક્ત કરવા તૈયાર નહોતો.

યહોવાહની આજ્ઞાાથી મોઝીઝે લાકડીના ચમત્કારથી આખા મિસરમાં મરકીનો રોગ ફેલાવ્યો છતાં રાજા માન્યો નહીં. એ જ રીતે મોઝીઝે આખા દેશમાં કરાનો વરસાદ વરસાવ્યો અને આખા મિસરની ખેતી, વૃક્ષો, ઢોરઢાંખર નાશ પામ્યાં. માત્ર ગોશેને પ્રદેશ કે જ્યાં ઇઝરાયેલીઓ રહેતા હતા ત્યાં કરા પડયા નહીં. રાજા ફારૂને ફરી મોઝીઝને બોલાવી કરાની વર્ષા બંધ કરાવી, પરંતુ રાજા વધુ એક વાર ફરી ગયો ને વધુ હઠીલો બન્યો. મોઝીઝે હવે આખા મિસરને તીડનાં ટોળાંથી ઢાંકી દીધું. રાજા ગભરાઈ ગયો ને મોઝીઝને વિનંતી કરી તીડ હટાવી લીધાં, પણ તીડ જતાં જ તે હતો તેવો ને તેવો જ રહ્યો.

હવે ઈશ્વરની આજ્ઞાાથી મોઝીઝે પોતાનો હાથ આકાશ તરફ લાંબો કર્યો અને ત્રણ દિવસ સુધી મિસર પર કાળું અંધારું છવાઈ ગયું. કોઈ પોતાની જગ્યાએથી ઊઠી શક્યું નહીં. એકમાત્ર મિસરમાં રહેતા ઇઝરાયેલીઓના ઘરમાં જ અજવાળું હતું, છતાં રાજા અક્કડ રહ્યો.

ફરી એક વાર ઈશ્વરની ‘આજ્ઞાા’ પ્રમાણે મધ્યરાત્રિએ મોઝીઝ નીકળ્યા અને એ રાત્રે રાજા ફારૂનના પ્રથમ બાળકથી માંડીને મિસરના પ્રત્યેક મિસરી પરિવારનું પ્રથમ બાળક મૃત્યુ પામ્યું. આખા મિસરમાં હાહાકાર મચી ગયો. એક પણ એવું ઘર નહોતું કે જ્યાં એક બાળક મરી ગયું ન હોય. હવે રાજા થાકી ગયો. એણે રાત્રે જ મોઝીઝને બોલાવીને કહ્યું, “તમે ઇઝરાયેલીઓ હવે જાવ અહીંથી.”

રાત્રે જ મિસરમાં ગુલામી કરતા ઇઝરાયેલી યહૂદીઓ હવે નીકળી ગયા. કહેવાય છે કે, એમની સંખ્યા છ લાખ લોકોની હતી. ફારૂને તે બધાને જવા દીધા. ઇઝરાયેલીઓ હવે પોતાના માદરેવતન તરફ જવા નીકળ્યા અને થોડાક જ સમયમાં મિસરના રાજા ફારૂનનું મગજ ફરી ગયું, “આ બધા જતા રહેશે તો આપણી સેવાચાકરી કોણ કરશે?” એ વળી પાછો ઇઝરાયેલીઓને પકડવા પાછળ પડયો. ફારૂને ચૂંટી કાઢેલા ૬૦૦ રથ, બધા જ સેનાપતિઓ અને આખા સૈન્યને એ બધાનો પીછો કરવા રવાના કર્યું.

એ વખતે બધા યહૂદીઓ બાલસફોનની સામે પીહાહીરોથની પાસે સમુદ્રકાંઠે છાવણી નાખીને પડેલા હતા. ફારૂન અને તેના સૈન્યને નજીક આવતાં જોઈ ઇઝરાયેલીઓ ગભરાયા. યહૂદીઓ મોતને સામે જોતાં કેટલાક મોઝીઝનો વાંક કાઢવા લાગ્યા. મોઝીઝે બધાંને સાંત્વના આપી ભગવાનને યાદ કર્યા. ભગવાન યહોવાહે મોઝીઝને કહ્યું, “તું તારી લાકડી લઈને તારો હાથ સમુદ્ર પર ઊંચો કર અને દરિયાનાં પાણી પર લાકડી માર, દરિયો રસ્તો કરી દેશે. તમે બધા ચાલીને નીકળી જજો.” (ક્રમશઃ)